Tradycja wręczania prezentów świątecznych – przypadek Middletown

Nadchodzi Wigilia, a wraz z nią święta Bożego Narodzenia – czas, który wielu z nas kojarzy się z tradycją wręczania prezentów. Jak pokazują badania CBOS z roku 2011, zwyczaj obdarowywania prezentami stanowi, obok dzielenia się opłatkiem czy przystrajania choinki, jedną z najbardziej rozpowszechnionych w Polsce tradycji wigilijnych. Rytuał wręczania prezentów świątecznych ma długą tradycję i służy m.in. utrzymywaniu i wzmacnianiu więzi z bliskimi osobami. Prezenty zwykle dajemy rodzinie, przyjaciołom. Również pracodawcy wręczają prezenty swoim podwładnym.

Zastanawiające jest, czy w całym procesie wręczania prezentów istnieją jakieś utarte schematy? Kto wydaje więcej na prezenty: kobiety czy mężczyźni? Jaka jest wartość wręczanych i otrzymywanych prezentów? Do odpowiedzi na powyższe pytania posłuży badanie przeprowadzone w 1979 roku w Middletown w Stanach Zjednoczonych. Badanie to stanowi jedno z pierwszych naukowych opracowań poświęconych zagadnieniu wręczania prezentów. Choć miejsce i czas przeprowadzenia badania mogą się nam wydawać nieadekwatne do okoliczności dzisiejszej Polski, to jednak wnioski są zaskakująco aktualne.

Święta w Middletown w roku 1979…

Pod koniec lat 70. XX wieku Theodore Caplow z Uniwersytetu w Virginii przeprowadził wywiad ze 110 wybranymi losowo dorosłymi mieszkańcami miejscowości Middletown. Celem badania było poznanie zwyczajów świątecznych mieszkańców, przede wszystkim zaś tradycji wręczania prezentów. Jak pokazały wyniki, mediana wydatków mieszkańców Middletown na prezenty w roku 1978 wyniosła 300 USD. Stanowiło to mniej więcej 3,1% rocznych dochodów. Warto zaznaczyć, że wydatki par będących w związku małżeńskim były nieco wyższe i stanowiły 4% rodzinnego dochodu.

Najpopularniejszy prezent: odzież

Analiza amerykańskiego miasteczka z lat 70. pokazuje, że najpopularniejszym prezentem w tej społeczności była odzież – stanowiła ona aż 35% wszystkich prezentów. Na drugim miejscu znalazły się zabawki (10%), na trzecim zaś pieniądze i żywność (9%) oraz pieniądze (9%). Nieco mniejszą popularnością cieszyły się dekoracje (7%), biżuteria, wyposażenie domu i kosmetyki (każdy z prezentów stanowił 6% wszystkich podarunków). Najrzadziej respondenci zadeklarowali kupowanie wyposażenia do uprawiania sportu lub hobby, urządzenia AGD oraz rośliny (odpowiednio 3%, 3% i 2%). Szczegóły prezentuje poniższy wykres.



Jak wynika z badań, inne prezenty otrzymywali mężczyźni, inne zaś kobiety. Spośród wszystkich podarowanych dekoracji aż 91% trafiło do kobiet. Podobnie było z biżuterią – 87% stanowiły podarunki dla pań. Inaczej sytuacja wyglądała z narzędziami oraz ze sprzętem do uprawiania sportów – odpowiednio 88% i 76% tego rodzaju prezentów otrzymali mężczyźni.

Wartość prezentów

W celu określenia wartości prezentu badacze poprosili respondentów o określenie orientacyjnej wartości wszystkich prezentów, które dali lub otrzymali. Badani mieli skorzystać z następującej kategoryzacji:

• drobny prezent – o wartości mniejszej niż 5 USD;
  
• mały prezent – 5-25 USD;
  
• pokaźny prezent – 25-500 USD;
  
• kosztowny prezent – powyżej 500 USD.

Spośród wszystkich prezentów wręczanych w Middletown przeważały małe prezenty o wartości od 5 do 25 USD, które stanowiły 44,5% wszystkich prezentów. W drugiej kolejności były to prezenty drobne (30,2%). W święta Bożego Narodzenia 15,4% ankietowanych wręczyło bądź otrzymało pokaźny prezent o wartości od 25 do 500 USD. Najrzadziej wręczano prezenty droższe niż 500 USD (0,5%). Dla 9,4% prezentów opis nie pozwalał na zakwalifikowanie ich do odpowiedniej kategorii.

Im silniejsza więź, tym droższy prezent

Ciekawych informacji dostarcza analiza wartości wręczanych prezentów przy uwzględnieniu więzi, jaka łączy osobę wręczającą i otrzymującą prezent. Im dalszy stopień pokrewieństwa, tym liczba drobnych prezentów rośnie. Przykładowo najwięcej, bo aż 69% wszystkich prezentów wręczanych osobom niespokrewnionym stanowiły prezenty o wartości nieprzekraczającej 5 USD. Mieszkańcy Middletown wręczali osobom spokrewnionym w I i II stopniu najczęściej prezenty o wartości między 5 a 25 USD (odpowiednio 55,5% i 58,7% wszystkich wręczanych prezentów). Warto zaznaczyć, że ponad ¼ prezentów wręczanych najbliższym (I stopień pokrewieństwa) stanowiły prezenty pokaźne o wartości od 25 do 500 USD.

Mężczyźni częściej wręczają drogie prezenty

Jak pokazały wyniki badania przeprowadzonego na społeczności w Middletown, mężczyźni dwa razy częściej niż kobiety wręczali drogie prezenty. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni najczęściej ofiarowali prezenty o małej wartości – odpowiednio 44,5% i 48,4% prezentów wręczanych przez kobiety i mężczyzn stanowiły te o wartości z przedziału 5-25 USD. Kobiety równie często kupowały prezenty o wartości nieprzekraczającej 5 USD (43,5%). Szczegóły prezentuje poniższy wykres.

Kobiety wręczają więcej prezentów, otrzymują mniej

Badanie dostarcza ciekawych informacji na temat tego, kto wręcza więcej prezentów w święta – kobiety czy mężczyźni? Okazuje się, że w Middletown kobiety były bardziej aktywne jako osoby wręczające prezenty. Spośród wszystkich prezentów kobiety wręczyły 36,6%, mężczyźni – 16,2%, zaś kobiety i mężczyźni razem – 47,2%. Co ciekawe, mężczyźni najczęściej wręczali prezenty kobietom, zaś kobiety w podobnej proporcji kobietom i mężczyznom. Szczegóły znajdują się w poniższej tabeli.

Wręczanie prezentów w Polsce

Jak pokazują wyniki badań CBOS z 2011 roku, aż 78% badanych Polaków zamierzała obdarować kogoś prezentem. Częściej obdarowywały prezentami osoby zamożne, z wyższym wykształceniem oraz młode. Ponad połowa respondentów (54%) zadeklarowała, że obdaruje od czterech do ośmiu osób, zaś co trzeci badany (31%) – dwie, trzy osoby. Co ciekawe, niemal każdy badany, który wręczył choć jeden prezent podczas świąt, obdarował kogoś z rodziny (98%). 15% ankietowanych przygotowało prezenty dla przyjaciół, zaś 7% wręczyło prezent kolegom z pracy lub szkoły. Jak zatem można zauważyć, polskie zwyczaje świąteczne nie odbiegają znacząco od tych panujących w Middletown.

Podsumowanie

Badania przeprowadzone w miejscowości Middletown w USA pokazały, że wręczanie prezentów podczas świąt Bożego Narodzenia to pewien uniwersalny zwyczaj służący podtrzymywaniu więzi międzyludzkich. Przypadek Middletown pozwolił poznać rytuały świąteczne specyficznej grupy mieszkańców, niemniej jednak zasady związane z wręczaniem prezentów wydają się być podobne do tych obserwowanych w Polsce. Stopień pokrewieństwa z osobą, której planujemy wręczyć prezent, determinuje wartość tego prezentu. Jesteśmy skłonni więcej zapłacić za prezent dla rodziców, rodzeństwa niż dla koleżanki z pracy. Zwyczaj wręczania prezentów stanowi raczej domenę kobiet. Jak pokazują wyniki badania z Middletown, to głównie kobiety zajmowały się zakupami świątecznymi i przygotowaniem prezentów. Zatem podczas nadchodzących świąt pamiętajmy, że nawet najdrobniejszy prezent czy życzenia świąteczne stanowią wyraz naszej pamięci i potwierdzenia istniejącej relacji międzyludzkiej, tak osobistej, jak i zawodowej.