Psychiczne i społeczne skutki bezrobocia dla jednostki

Wpływ na dobrostan

Badania pokazują, że 34% osób bezrobotnych doświadcza problemów psychicznych, w porównaniu do 16% osób zatrudnionych (Paul, Moser, 2009). Występują wśród nich znacznie częściej objawy depresji, lęku i stresu oraz doświadczają one problemów zdrowotnych - zwłaszcza chorób naczyniowo-wieńcowych (Zagożdżon i in., 2014). Wniosek nasuwa się więc sam: brak zatrudnienia prowadzi do pogorszenia zdrowia psychicznego oraz fizycznego. Ktoś mógłby powiedzieć, że przecież bezrobocie powinno powodować negatywne skutki, ponieważ jest stanem niepożądanym, który ma być nieprzyjemny z założenia. Negatywny afekt miałby motywować człowieka do znalezienia pracy. Krótkoterminowo podejście takie potrafi zadziałać, ale w przypadku przedłużających się nieudanych prób pozyskania zatrudnienia osobie może zabraknąć zasobów, aby dalej intensywnie szukać pracy. Dodatkowo, długotrwałe przeżywanie negatywnych myśli i emocji może pogorszyć efektywność prób znalezienia pracy i doprowadzić do dalszego rozwoju zaburzeń psychicznych, co generuje dodatkowe koszty społeczne. Relacja ta jest dwukierunkowa – gorsze samopoczucie może zwiększać ryzyko przyszłego bezrobocia (Gedikli, 2023). Można więc mówić o swego rodzaju samonapędzającym się mechanizmie i dodatnim sprzężeniu zwrotnym.







Czy można zaadaptować się do braku zatrudnienia? Badania nad długotrwałym bezrobociem wskazują na proces adaptacyjny, który zachodzi wśród osób długo pozostających bez pracy (De Witte i in., 2010). Na początku, samopoczucie psychiczne ulega pogorszeniu i po pewnym czasie stabilizuje się na niższym poziomie, co jest wynikiem adaptacji do nowej sytuacji. W trakcie tego procesu, ludzie zmniejszają intensywność poszukiwania pracy i obniżają swoje zaangażowanie w jej znalezienie. Badania przeprowadzone wśród bezrobotnych w Belgii potwierdziły, że osoby długotrwale pozbawione zatrudnienia przystosowują się do swojej sytuacji, co niestety może prowadzić do wydłużenia okresu bezrobocia i zamknięcia ich w „błędnym kole” braku zatrudnienia i obniżonego dobrostanu psychicznego. Wskazuje to na potrzebę wczesnej interwencji, zanim stracą motywację i przyzwyczają się do swojej sytuacji.

Płeć a bezrobocie

Z badań wynika, że mężczyźni odczuwają negatywne psychiczne skutki bezrobocia bardziej niż kobiety. Brak zatrudnienia ma u nich większy wpływ na satysfakcję z życia i ogólne samopoczucie. Można to wyjaśnić normami społecznymi i oczekiwaniami związanymi z rolą płci. Efekt ten jest szczególnie widoczny w krajach, w których praca odgrywa kluczową rolę w życiu społecznym. W kodach kulturowych, gdzie kładzie się nacisk na rolę mężczyzny jako jedynego „żywiciela rodziny” oczywistym jest, że będzie on odczuwał większą presję kiedy nie będzie zarabiać, ponieważ jest odpowiedzialny za swoich bliskich.

Interesujący jest również związek Wskaźnika Nierówności Związanych z Płcią (GII) na psychiczne skutki bezrobocia. W krajach bardziej egalitarnych, to jest takich w których kobiety stanowią większy procent zasobów pracy, zajmują więcej pozycji na szczeblach władzy i zdobywają lepsze wykształcenie, wpływ bezrobocia na dobrostan jednostki jest wyraźniej zauważalny (Gedikli, 2023). Może to wynikać z większego obciążenia kobiet odpowiedzialnością za utrzymanie gospodarstwa domowego, co sprawia, że utrata pracy staje się dla nich bardziej stresująca. Z kolei w krajach o raczej tradycyjnych poglądach w społeczeństwie, niezatrudnione kobiety traktują pracę nieodpłatną (obowiązki domowe) jako substytut zawodowej, przez co będąc niezatrudnione nie odczuwają większego psychicznego obciążenia. Dodatkowo, inne badania wskazują, że osoby o egalitarnych poglądach gorzej znoszą utratę pracy niż osoby o tradycyjnym światopoglądzie.

Co z tym można zrobić?

Istotną rolę w pogorszeniu dobrostanu człowieka pełni wstyd (Rantakeisu i in., 1997). Bezrobotni często są zawstydzani lub obśmiewani przez swoje otoczenie. Im dłużej ktoś szuka pracy, tym częściej doświadcza tego zjawiska, ponieważ na sam fakt nieposiadania pracy nakłada się nieumiejętność, czy też niepowodzenie w jego zdobyciu. Może to prowadzić do izolowania się osoby niezatrudnionej od swojego otoczenia społecznego, co przyspiesza spiralę pogorszenia się stanu psychicznego. Istotne jest więc wsparcie społeczne, które redukuje negatywne skutki zdrowotne braku zatrudnienia (Wanberg, 2012). Wykazano na przykład, że osoby bezrobotne, mogące liczyć na wsparcie otoczenia, mają niższy cholesterol od pozbawionych takiej formy pomocy (Gore, 1978).

Poza wsparciem społecznym istotne jest również utrzymanie struktury dnia, czyli jakiegoś planu wykonywania codziennych czynności, co ma pozytywny wpływ na ludzką psychikę (Meyer, Hollederer, 2022). Struktura daje poczucie celowości i sensowności w wykonywanych czynnościach (Van Hoye, Lootens, 2013). Osoby potrafiące po zwolnieniu organizować swój czas są bardziej proaktywne i lepiej radzą sobie z kryzysem jakim jest poszukiwanie pracy. Według naukowców to na tych dwóch aspektach powinny koncentrować się interwencje mające na celu wsparcie mechanizmów radzenia sobie u osób bezrobotnych. Pomocne może być również wsparcie systemowe. Kraje mniej rozwarstwione ekonomicznie, oferujące wsparcie materialne lub w poszukiwaniu pracy, charakteryzują się mniej destrukcyjnym wpływem braku zatrudnienia na psychikę, co jest spowodowane mniejszym stresem o środki zapewniające byt.

Podsumowanie

Bezrobocie ma negatywny wpływ na szeroko pojmowany dobrostan człowieka. Potencjalnie destrukcyjny jest mechanizm błędnego koła, w którym gorszy afekt sprzęża się z niepowodzeniami w poszukiwaniu pracy i obniża efektywność kolejnych prób. Bezrobocie powoduje pogorszenie nastroju, ale przewlekły, gorszy stan psychiczny również może doprowadzić do braku zatrudnienia. Aby spowolnić lub zatrzymać ten proces, istotne jest:

1. w najbliższym otoczeniu: oferowanie osobie poszukującej pracy wsparcia otoczenia (przyjaciele i rodzina)
2. działanie samej osoby bezrobotnej: utrzymywanie struktury dnia, aby uniknąć nadmiernej dezorganizacji
3. działalność państwa: programy aktywizujące, skupiające się na pomocy zanim osoba zaadaptuje się do życia w szkodliwych warunkach, ważna jest pomoc materialna.