Sytuacja zawodowa kobiet – podstawowe wskaźniki

Współczesna pozycja kobiet w życiu społecznym i gospodarczym kształtowana była przez lata. Duży wpływ miały na nią decyzje polityczne i ekonomiczne, wydarzenia społeczne i kulturowe. Funkcjonowanie w systemie gospodarki rynkowej i doświadczanie na szerszą skalę takich zjawisk, jak prywatyzacja czy bezrobocie, wywołało szereg zmian na rynku pracy. W dużym zakresie zmiany te dotyczyły kobiet, których sytuacja zawodowa jest ciągle inna od sytuacji mężczyzn. Potwierdzają to choćby najnowsze dane z raportu Światowego Forum Ekonomicznego „Gender Gap”. Raport donosi, że miejsce Polski w rankingu dotyczącym wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na różnych płaszczyznach (w tym dotyczących rynku pracy) spada. W poniższym tekście zaprezentowane zostały aktualne, podstawowe dane dotyczące aktywności zawodowej kobiet, które pozwolą zapoznać się z obecną pozycją pań na rynku pracy.

Aktywność zawodowa kobiet

Na początek przyjrzyjmy się poziomowi aktywności zawodowej kobiet w ciągu ostatnich lat. Generalnie kobiety są wciąż mniej aktywne zawodowo niż mężczyźni. Podczas gdy odsetek aktywnych zawodowo mężczyzn wynosi ponad 60%, wśród kobiet poziom ten nie przekracza 50%. Można również zauważyć, że na przestrzeni lat wahania współczynnika aktywności zawodowej są dla obu płci niewielkie, a w ostatnim czasie wartość tego wskaźnika powoli rosła.



Kobiety bierne zawodowo stanowią 51,3%, a bierni zawodowo mężczyźni 35,3%. Oznacza to, zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie GUS-u, że w 2011 roku na 1000 aktywnych zawodowo mężczyzn przypadało 547 panów biernych zawodowo. Analogiczne proporcje w przypadku kobiet wynosiły 1000 aktywnych zawodowo kobiet i 1053 kobiet biernych. Odzwierciedla to fakt, iż zbiorowość bierna zawodowo jest silnie sfeminizowana – ponad 60% tej populacji stanowią kobiety.
Innym wskaźnikiem stosowanym do pomiaru wykorzystania zasobów pracy jest wskaźnik zatrudnienia obrazujący udział pracujących w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej. Wskaźnik zatrudnienia, zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn, w ciągu ostatnich lat systematycznie wzrastał. Z danych wynika jednak, że wskaźnik dla kobiet jest o około jedną czwartą niższy niż wskaźnik zatrudnienia mężczyzn.



Należy również wspomnieć krótko o kobietach bezrobotnych. Stopa bezrobocia kobiet jest wyższa niż stopa bezrobocia mężczyzn. Według danych z 2012 roku stopa bezrobocia dla kobiet w wieku produkcyjnym wynosiła 11,1%, wobec 9% dla mężczyzn. GUS podaje również, że kobiety częściej niż mężczyźni zagrożone są bezrobociem długotrwałym, czyli trwającym dłużej niż rok.

Aktywność zawodowa według wieku

Analiza poziomu aktywności zawodowej ludności według płci i wieku pozwala zauważyć podobieństwo pomiędzy rozkładami współczynników dla kobiet i mężczyzn w Polsce. Jak można zaobserwować, analizując wykres 1., zasadnicza różnica tkwi w ogólnym poziomie aktywności zawodowej – niższej wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Na strukturę wieku osób aktywnych zawodowo wpływają różnorodne czynniki, np. związane z procesem edukacji. Wciąż niezwykle ważne są również czynniki demograficzne czy społeczne wynikające z tradycyjnej roli kobiety i jej obowiązków macierzyńskich. Na poziom aktywności ekonomicznej kobiet znacząco wpływa bowiem moment urodzenia dziecka i sprawowania nad nim opieki. Skutkuje to mniejszą aktywnością kobiet w młodszym wieku. Najliczniejsza grupa pracujących kobiet pojawia się w wieku tzw. obniżonej płodności – najwyższy odsetek kobiet aktywnych zawodowo występuje wśród kobiet w wieku od 35 do 44 lat. W przypadku mężczyzn jest to okres pomiędzy 25. a 39. rokiem życia.



Dane pokazują, że moment, w którym zazwyczaj kobieta decyduje się na urodzenie dziecka, oznacza zarazem wyhamowanie jej aktywności zawodowej. I to może być dowodem na to, że pomimo licznych debat publicznych wciąż brakuje realnych zachęt do godzenia życia prywatnego i zawodowego (np. w postaci wprowadzenia elastycznego czasu pracy).

Aktywność zawodowa według poziomu wykształcenia

Kobiety aktywne zawodowo, jak widać w statystykach, legitymują się generalnie wyższym poziomem wykształcenia niż mężczyźni. Niemal 70% pracujących kobiet ma co najmniej wykształcenie średnie, podczas gdy takim samym poziomem wykształcenia może pochwalić się jedynie 52% mężczyzn. Co prawda, odsetek kobiet i mężczyzn z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym jest niemal identyczny (odpowiednio – 27% i 28%), jednak już wśród absolwentów studiów wyższych zdecydowanie dominują kobiety. Wykształcenie wyższe ma już niemal 40% kobiet i tylko 24% mężczyzn. Jedyną kategorią pod względem poziomu wykształcenia, w której zdecydowanie dominują liczebnie mężczyźni, jest wykształcenie zasadnicze zawodowe. Takim poziomem edukacji może poszczycić się co trzeci mężczyzna (33%) i 18% kobiet. Przytoczone powyżej dane przedstawiono na wykresie 2.



Powyższe dane pokazują, że pracujące kobiety są lepiej wykształcone od pracujących mężczyzn. Co więcej, jak donoszą informacje z raportu Bilansu Kapitału Ludzkiego, kobiety aktywne zawodowo (zarówno te pracujące, jak i bezrobotne) częściej niż mężczyźni podnoszą swoje kompetencje na nieobowiązkowych kursach lub szkoleniach. Spośród pracujących kobiet swoje kompetencje podnosiło 21% pań (w przypadku mężczyzn – 17%). Wśród osób bezrobotnych dokształcało się 12% kobiet i 8% mężczyzn. Ciekawe jest natomiast spostrzeżenie autorów raportu BKL, że o ile kobiety aktywne zawodowo doszkalają się częściej niż mężczyźni, to w przypadku osób nieaktywnych zawodowo tendencja jest już odwrotna. Nieaktywne zawodowo kobiety zdecydowanie częściej niż mężczyźni deklarowały całkowity brak aktywności szkoleniowej. Zupełnie nie doszkala się 60% nieaktywnych zawodowo kobiet i 46% mężczyzn.

Aktywność zawodowa według sektora własności miejsca pracy i wymiaru czasu pracy

Według badań GUS-u z 2012 roku 33,7% kobiet pracowało w sektorze publicznym, a pozostałe 66,3% w sektorze prywatnym. Udział mężczyzn w sektorze prywatnym był zdecydowanie większy – 81,3% (18,7% w sektorze publicznym).



Zjawisko to może być jedną z przyczyn późniejszych nierówności płacowych. Jak pisze Anna Zachorowska-Mazurkiewicz, sektor prywatny cechują przeciętnie wyższe zarobki niż sektor publiczny: Z reguły kobiety są nadreprezentowane w rutynowych zajęciach urzędniczych, na stanowiskach niekierowniczych, w administracji (…). Liczne badania jednoznacznie wskazują, iż w porównaniu z zawodami zdominowanymi przez mężczyzn pozycja rynkowa zawodów sfeminizowanych jest mniej korzystna. Dzieje się tak nie tylko ze względu na niższe płace, ale również z powodu na ogół mniejszych możliwości awansu i rozwoju zawodowego w tzw. zawodach kobiecych.
Kolejną kwestią, z którą wiąże się często niższe wynagrodzenie, jest zatrudnianie kobiet w niepełnym wymiarze godzin. Jak pokazują dane GUS-u w niepełnym wymiarze czasu pracy zatrudnionych jest prawie 13% kobiet i 5% mężczyzn.



Niepełny wymiar godzin pracy kobiet związany jest z pełnieniem przez nie także innych ról społecznych – najczęściej związanych z urodzeniem i wychowywaniem dzieci czy zajmowaniem się domem i rodziną. Praca w niepełnym wymiarze godzin również wiąże się zazwyczaj z mniejszymi zarobkami, mniejszym prestiżem oraz z trudniejszym dostępem do wyższych pozycji w hierarchii zawodowej. Z drugiej strony zatrudnienie na niepełny etat jest często jedyną możliwością dla kobiet wykluczonych z rynku pracy wskutek życia rodzinnego. Niestety, taki rodzaj pracy jest Polkom wciąż stosunkowo rzadko oferowany. Być może pójście kobietom na rękę poprzez umożliwienie im dostępu do pracy, chociażby w niepełnym wymiarze godzin, byłoby sposobem na ich szybszy powrót na rynek pracy po dłuższej przerwie. Elastyczne ramy zatrudnienia przyczyniłyby się także do łączenia obowiązków rodzinnych i zawodowych. Potwierdza to cytowany w „Gazecie Prawnej” Jacek Męcina, wiceminister pracy i polityki społecznej: W Polsce, podobnie jak w innych krajach, kobiety to jest lepiej wykształcona grupa i szkoda, żeby godzić się na ich bierność zawodową. Dlatego muszą powstawać programy, które będą pomagały łączyć obowiązki rodzinne z zawodowymi i wracać na rynek pracy – chociażby w niepełnym wymiarze czy też w takich formach niestandardowych, jak telepraca.

Podsumowanie

Współczynnik aktywności zawodowej kobiet jest mniejszy niż współczynnik aktywności zawodowej mężczyzn. Wynosi poniżej 50%, co oznacza, że ponad połowa kobiet w wieku produkcyjnym jest bierna zawodowo – nie pracuje i nie poszukuje aktywnie zatrudnienia. Zaprezentowane w artykule dane wskazują na od lat istniejące różnice w poziomie aktywności zawodowej i zatrudnienia kobiet i mężczyzn. Dzieje się tak pomimo tego, że pracujące panie są generalnie lepiej wykształcone niż mężczyźni i częściej podnoszą swoje kwalifikacje. Kobiety częściej są również zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin oraz w sektorze publicznym, co jest związane z otrzymywaniem niższego wynagrodzenia.