Raport "Polska 2030". Kolejne niespełnione obietnice rządu?

Rynek pracy w raporcie „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”

Raport został przygotowany przez Zespół Doradców Strategicznych Premiera RP. Opublikowano go w lipcu 2009 roku. Publikacja przedstawia strategię rozwoju Polski w perspektywie 20 lat. Znaczna część raportu została poświęcona sytuacji na rynku pracy. Skoncentrowano się na głównych problemach występujących na polskim rynku pracy, takich jak:

Jak zmieniły się przepisy?

Głównymi problemami polskiego rynku pracy są niska aktywność zawodowa Polaków oraz niski poziom zatrudnienia. Twórcy raportu wskazali więc, że należy szczególnie zadbać o wspomniane wyżej obszary. Odpowiedzią na te zalecenia stały się nowelizacje przepisów oraz programy aktywizujące Polaków, szczególnie dotyczące osób najmłodszych i najstarszych. Wybór tych grup nie był przypadkowy. To właśnie one od lat mają największe trudności na rynku pracy.

Aktywność ekonomiczna

Niecałe pół roku od publikowania raportu „Polska 2030” zostały podjęte pierwsze działania służące aktywizacji zawodowej Polaków. W każdym powiatowym urzędzie pracy powstały tzw. centra aktywizacji zawodowej (CAZ), które miały pomóc osobom bezrobotnym w znalezieniu pracy. Niestety jak wynika z dostępnych badań, wprowadzone zmiany nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Od czasu wyodrębnienia centrów, efektywność podjętych działań na rzecz bezrobotnych nie uległa poprawie, a nawet nieco się pogorszyła. Można to oszacować w prosty sposób porównując liczbę osób bezrobotnych, które podjęły pracę w trakcie, lub po ukończeniu uczestnictwa w danej formie wsparcia, do liczby osób kończących uczestnictwo w danej formie. I tak efektywność szkoleń spadła z 54,1% w 2009 roku do 52,6% w 2011 roku. Efektywność prac interwencyjnych spadła natomiast z 73,4% w 2009 roku do 71,4% dwa lata później. Niepokojące jest również to, że skuteczność poradnictwa indywidualnego zmniejszyła się z ponad 27% w 2008 roku do niecałych 17% w 2011 roku. W przypadku skuteczności szkoleń oraz robót publicznych można mówić o nieznacznej poprawie.

Niewątpliwe za najbardziej rewolucyjną zmianę na rynku pracy w ostatnich latach można uznać reformę urzędów pracy wprowadzoną w maju 2014 roku. Jak zaznaczył minister pracy Władysław Kosiniak-Kamysz „urzędy przestaną być pośredniakami, a staną się, wzorem brytyjskich job centers czy niemieckich Zenter für Arbeit, prawdziwymi centrami pracy”. Reforma wprowadziła nowe zasady wynagradzania pracowników urzędów, uzależniające pensję od wyników pracy oraz współpracę bezrobotnych ze specjalnymi doradcami. Równocześnie powstały nowe formy wsparcia przeznaczone dla powracających na rynek pracy, m.in. granty, pożyczki i bony. Dodatkowo na wzór brytyjski i holenderki zaproponowano profilowanie bezrobotnych polegające na przydzieleniu bezrobotnych do trzech różnych grup: bezrobotnych aktywnych, bezrobotnych wymagających wsparcia oraz bezrobotnych oddalonych od rynku pracy.

Podjęte działania są bardzo ważne, ponieważ jak wynika z danych GUS stopa bezrobocia nie zmniejsza się. W chwili opublikowania raportu „Polska 2030”, w 2009 roku stopa bezrobocia wyniosła 8,2%. W kolejnych latach wzrastała, osiągając poziom 10,3% w 2013 roku. Dlatego też twórcy raportu za jedną z miar sukcesu Polski w 2030 roku uznali utrzymanie w cyklu koniunkturalnym stopy bezrobocia poniżej 5%. Pozostaje mieć nadzieję, że uda się to osiągnąć w najbliższych 15 latach.



Jak przyjmują twórcy raportu najbardziej miarodajnym wskaźnikiem długookresowego sukcesu polityki rynku pracy nie jest niskie bezrobocie, lecz wysokie zatrudnienie. W związku z tym za czynnik świadczący o rozwoju Polski w 2030 roku uznano wzrost wskaźnika zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym z 60% do co najmniej 75% w 2030 roku. Przez ostatnie pięć lat poziom wskaźnika właściwie nie zmieniał się. Podobnie wygląda sytuacja osób niepełnosprawnych. W raporcie wskazano, że wskaźnik zatrudnienia tej grupy powinien osiągnąć poziom 40% w 2030 roku. Wydaje się to mało realne, biorąc pod uwagę fakt, że obecna wartość wskaźnika wynosi niecałe 21%, a w ciągu ostatnich pięciu lat zwiększyła się jedynie o niecały 1 p.p.

Wsparcie rodzin

Kolejną reformę, istotną z punktu widzenia rynku pracy wprowadzono w 2011 roku. Była to nowa „ustawa żłobkowa”. Równolegle wprowadzono program „Maluch”, który miał ułatwić umożliwić rodzicom i opiekunom dzieci (do 3 roku życia) podjęcie aktywności zawodowej. Pomoc polega na tworzeniu żłobków dla małych dzieci zgodnie z potrzebami lokalnej społeczności. W 2013 roku, 3 lata od wprowadzonych zmian, działało 1 526 tego typu placówek, czyli o ponad 600 więcej niż w 2012 roku (925 placówek). Podjęta inicjatywa przyniosła więc pozytywne zmiany dla młodych rodziców na rynku pracy, którzy mogą obecnie podjąć pracę zawodową nie zaniedbując dzieci. Nie dziwi więc fakt, że program jest nadal kontynuowany. W 2014 roku na ten cel przeznaczono 40 mln PLN dla 108 gmin. Dofinansowanych zostanie 5,5 tys. miejsc w żłobkach i klubach dziecięcych.

Rządzący nie zapomnieli również o urlopach dla rodziców, którzy na pewien czas muszą poświęcić się wyłącznie wychowaniu dzieci. W ustawie z dnia 20 maja 2013 roku wydłużono długość urlopów związanych z narodzinami dziecka, poprzez wprowadzenie m.in. nowego rodzaju urlopu – urlopu rodzicielskiego. Nowe rozwiązanie umożliwiło rodzicom dzielenie się urlopem przewidzianym na zajmowanie się dzieckiem. Dzięki temu ojcowie mogą coraz częściej podejmować obowiązki związane z opieką nad dziećmi. Jednak nowe przepisy nie do końca przyniosły zamierzony skutek. Z dłuższych urlopów korzystają na ogół tylko kobiety.

Nadal nic nie zmieniło się w kwestii dysproporcji między wielkościami wskaźników zatrudnienia kobiet i mężczyzn. W raporcie założono, że wskaźnik zatrudnienia kobiet osiągnie poziom zbliżony do poziomu wskaźnika zatrudnienia mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych. Patrząc na obecne dysproporcje nie wygląda to za dobrze. W 2013 roku w najstarszej uwzględnionej grupie wiekowej różnica miedzy wskaźnikiem zatrudnienia kobiet i mężczyzn wyniosła ponad 20 p.p., w środkowej grupie wiekowej - ponad 11 p.p., a w grupie najmłodszej - ponad 9 p.p. W celu zrównania poziomu wskaźnika zatrudnienia kobiet i mężczyzn w najstarszej grupie wiekowej jego poziom musiałby spaść o ponad 20 p.p.

Wsparcie osób starszych

Pod koniec 2013 roku rząd przyjął założenia Długofalowej Polityki Senioralnej na lata 2014-2020. W dokumencie ujęto różne aspekty życia seniorów. Wśród wielu poruszanych zagadnień znalazło się również miejsce dla problemu aktywności zawodowej osób starszych. Proponowane zmiany miały pomóc w lepszym wykorzystaniu potencjału osób 50+ na rynku pracy. Czy niedawno wprowadzona polityka poprawi sytuację osób starszych? Miejmy nadzieję, że będzie nieco skuteczniejsza niż dotychczasowe działania. Bo jak wynika z kontroli Najwyższej Izby Kontroli formy pomocy osobom starszym wykorzystywane w latach 2010-2012 były nieskuteczne. Pomimo stosowania narzędzi aktywizujących, liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w starszej grupie wiekowej wzrosła o ponad 15%. Dla porównania liczba pozostałych bezrobotnych wzrosła o niecałe 8%.

Przewiduje się, że w najbliższych latach udział osób starszych w ogóle ludności dramatycznie wzrośnie. To skłoniło rządzących do wydłużenia aktywności zawodowej zarówno mężczyzn jak i kobiet. Ustawa z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw zakłada stopniowe wydłużanie i zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Docelowo wiek emarytalny dl kobiet i mężczyzn wyniesie 67 lat. W przypadku kobiet wiek ten zostanie osiągnięty w 2014 roku, a w przypadku mężczyzn w 2020 roku.

Co jeszcze udało się zrobić?

Jeśli chcemy mówić o nowoczesnym rynku pracy w Polsce, nie sposób pominąć inwestycji w kapitał intelektualny. Na tle innych europejskich krajów Polska wypada kiepsko w tym względzie, choć ostatnio wiele się zmienia. Potwierdzają to dane z raportu GUS za 2012 rok. Wynika z nich, że suma nakładów na działalność badawczą i rozwojową wzrosła o prawie 60% z poziomu 9 mld PLN w 2009 roku do 14,3 mld PLN w 2013 roku. Warto zaznaczyć, że ponad połowa środków pochodziła ze środków publicznych. Niepokojące jest jedynie to, że jego udział systematycznie się zmniejsza. Od 2010 roku obniżył się o ponad 9,5 p.p. do poziomu 51,4% w 2012 roku.

Kapitał intelektualny

Z punktu widzenia innowacyjności rynku pracy dużym problemem jest brak zaufania między światem biznesu i światem nauki. W celu usunięcia tego typu barier Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) we współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej wprowadziła program „Biznes dla edukacji", który obejmuje lata 2012-2015. Jego głównym celem jest aktywizacja pracodawców na rzecz włączenia się w organizację edukacji formalnej i nieformalnej na wszystkich poziomach.

Polepszaniu sytuacji na rynku pracy nie sprzyja na pewno brak dopasowania programów uniwersytetów do potrzeb pracodawców. Nie dziwi więc fakt, że twórcy raportu poświęcili temu zagadnieniu istotny fragment. Co zmieniło się w tym względzie na przestrzeni ostatnich lat? W latach 2009-2013 kontynuowano program kierunków zamawianych, rozpoczęty w 2008 roku. Działanie miało na celu zachęcenie młodzieży do studiowania kierunków ścisłych i technicznych, na które jest największe zapotrzebowanie. Jeśli wierzyć danym prezentowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 50% absolwentów kierunków zamawianych pracuje w zawodach zgodnych z ich kwalifikacjami. Co więcej aż 90% firm biorących udział w tym projekcie zadeklarowało, że chce uczestniczyć w tym programie w przyszłości. Z drugiej strony jak wynika z raportu przygotowanego przez PARP aż 60% badanych studentów krytycznie wypowiada się na temat odpowiedniego przygotowania przez uczelnie wyższe do przyszłych obowiązków zawodowych. Jeszcze gorzej oceniane jest przygotowanie do procesu poszukiwania pracy. Na ten temat krytycznie wypowiedziało się ponad 70% badanych. Może dobrym sposobem na rozwiązanie tego problemu stanie się nowy Program Rozwoju Kompetencji, który zastąpi kierunki zamawiane? Nie wykluczone, że tak. Nowy program kładzie nacisk nie na konkretne kierunki, ale na kwalifikacje i kompetencje szczególnie poszukiwane na rynku pracy. Efekty tych działań będziemy mogli ocenić po paru latach.

Potrzeba uczenia się przez całe życie

Jeśli pracownik chce być konkurencyjny na rynku pracy musi być nieustannie zaangażowany w różne formy kształcenia. Należy mu więc zapewnić możliwość nauki na każdym etapie życia. Odpowiedzią na ten postulat stał się opublikowany w 2013 roku dokument „Perspektywa uczenia się przez całe życie”. Stworzenie kompleksowych i spójnych ram polityki na rzecz uczenia się przez całe życie jest z jednym z podstawowych warunków dalszego zapewnienia pomocy finansowej ze strony UE na edukację. Publikacja wytyczyła więc kierunki polityki, które obejmują działania na rzecz różnych form kształcenia (formalnych, nieformalnych), a także uczenia się na wszystkich etapach życia (od najmłodszych lat, do późnej starości) oraz oceny efektów kształcenia. Dobrze się stało, że powstała taka inicjatywa, bo obecna sytuacja nie wygląda najlepiej. Widać to w statystykach GUS. Obecnie wskaźnik udziału osób w edukacji ustawicznej utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. W 2013 roku jedynie około 4% dorosłej ludności uczestniczyło w kształceniu lub szkoleniu. Niepokojące jest także to, że tak niski poziom wskaźnika utrzymuje się od 2009 roku i nic nie wskazuje na poprawę sytuacji w tym względzie. Twórcy raportu mają jednak nadzieję, że w 2030 roku 20% dorosłej ludności będzie zaangażowana w kształcenie ustawiczne.



W ostatnich pięciu latach podjęto wiele działań, których celem była poprawa sytuacji na rynku pracy w Polsce. Jaki wpływ miały te inicjatywy na rozwój modelu elastycznego rynku pracy przy równoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity)? Komisja Europejska wskazuje, że skuteczność tego podejścia wymaga skoncentrowania się na czterech filarach: liberalnych przepisach prawa pracy, ochronie socjalnej, skuteczności służb zatrudnienia oraz zachęcaniu pracowników do ciągłego kształcenia się (koncepcja uczenia się przez całe życie). Wprawdzie od 2009 roku podjęto wiele działań wpisujących się w ten model, ale ominięto również wiele istotnych zagadnień. Nie zostały podjęte prawie żadne działania upraszczające przepisy prawa pracy, a działania z zakresu ochrony socjalnej pozostawiają wiele do życzenia.

Podsumowanie

Od chwili opublikowania raportu ”Polska 2030. Wyzwania rozwojowe” w 2009 roku wiele się zmieniło na rynku pracy. Rządzący podjęli wiele działań w celu aktywizacji zawodowej Polaków. Niestety ze skutecznością podjętych inicjatyw było nieco gorzej. Sytuacja na rynku pracy nie poprawiła się. Bezrobocie wzrosło, wskaźniki zatrudnienia poprawiły się tylko w niewielkim stopniu, a dysproporcje między wskaźnikiem zatrudnienia kobiet i mężczyzn nadal pozostają na bardzo wysokim poziomie. Trzeba jednak pamiętać, że nie był to dobry okres dla polskiej gospodarki. Ogólnoświatowy kryzys gospodarczy nie sprzyjał poprawie sytuacji na rynku pracy. Jednak jak zaznaczył Sekretarz Generalny OECD „Polska osiągnęła znaczny postęp w restrukturyzacji gospodarki, zwiększając jej konkurencyjność oraz podnosząc jakość warunków życia do poziomu innych państw europejskich”. W jego ocenie „pomimo wielu sukcesów bezrobocie w Polsce pozostaje na wysokim poziomie, a restrykcyjne przepisy na rynku produktowym wciąż utrudniają aktywność gospodarczą. Dalsze reformy są konieczne, jeśli Polska chce być postrzegana jako gospodarka innowacyjna”. Raport „Polska 2030” jest dobrym bodźcem do podjęcie dalszych działań i reform. Dlatego też propozycje inicjatyw zawartych w publikacji muszą być nadal rozwijane i kontynuowane, ale na efekty będziemy musieli poczekać nieco dłużej.