Prywatny detektyw

Większości ludzi praca prywatnego detektywa kojarzy się z pościgami samochodowymi, strzelaninami, tajnymi podsłuchami i rozwiązywaniem kryminalnych zagadek. Na obraz tego zawodu duży wpływ mają zarówno rodzime, jak i zagraniczne produkcje przedstawiające pracę prywatnych detektywów jako pełną emocji i niebezpieczeństw. W rzeczywistości profesja ta oznacza wielogodzinne obserwacje, analizy i żmudne gromadzenie kolejnych informacji. Poniższy artykuł przybliża realia pracy detektywistycznej oraz przedstawia regulacje prawne dotyczące rynku usług detektywistycznych.

Zasady przyznawania licencji oraz sposoby kształcenia

Odwaga, spryt i zapał do pracy nie wystarczą, aby zostać prywatnym detektywem. Zasady prowadzenia działalności detektywistycznej, reguły i tryb nabywania uprawnień oraz prawa i obowiązki detektywów reguluje bowiem Ustawa z dnia 6 lipca 2001 roku o usługach detektywistycznych (wraz z późniejszymi zmianami). Zgodnie z tą Ustawą do otworzenia działalności gospodarczej w tym zakresie konieczny jest wpis do rejestru działalności detektywistycznej, który jest prowadzony przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Wpisanie działalności do rejestru wymaga z kolei posiadania licencji detektywa. Osoba ubiegająca się o taką licencję musi posiadać obywatelstwo polskie i wykształcenie co najmniej średnie oraz mieć ukończone 21 lat. Kryterium jest także pełna zdolność do czynności prawnych, brak wyroków za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe (oraz brak postępowań w toku w powyższych sprawach). Przyszły detektyw nie może być osobą zwolnioną dyscyplinarnie z określonych ustawą organów administracji publicznej (do pięciu lat wstecz przed złożeniem wniosku). Kolejnymi wymaganiami są: pozytywna opinia od komendanta policji oraz zdany egzamin na detektywa. Jedynie osoba spełniająca wszystkie powyższe kryteria ma szansę otrzymać licencję detektywa upoważniającą do wpisu do rejestru. Każdy detektyw musi również posiadać aktualne badania psychologiczne.

Najtrudniejszym do spełnienia warunkiem jest zdanie egzaminu przed kilkuosobową komisją składającą się m.in. z przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, policji czy prokuratury. Egzamin składa się z części pisemnej i ustnej, a w jego skład wchodzą zagadnienia z zakresu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, organizacji i funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości i przestrzegania prawa, ochrony informacji niejawnych, prawa cywilnego i karnego, kryminalistyki, kryminologii i przepisów regulujących zasady wykonywania działalności gospodarczej w zakresie usług detektywistycznych. Materiał jest więc obszerny, ale jasno sprecyzowany. Kandydaci, którzy pragną uzyskać dodatkową pomoc, mogą przed egzaminem zapisać się na kurs przygotowujący, który jest zazwyczaj prowadzony przez policealne szkoły detektywistyczne i ochrony. W ramach kursu omówione zostają wszystkie zagadnienia poruszane w trakcie egzaminu na licencję detektywa. Należy jednak pamiętać, że taki kurs jest płatny, a jego koszt może wynieść nawet kilka tysięcy złotych.

Dodatkowymi kosztami, z jakimi muszą się liczyć kandydaci na detektywa, są opłaty związane z badaniami psychologicznymi i lekarskimi, opłaty egzaminacyjne oraz koszty wydania licencji. Już wkrótce detektywi będą mogli liczyć na zniżki związane z wycofaniem ustawowego obowiązku badań lekarskich oceniających zdolność fizyczną do wykonywania zawodu. Zdaniem ustawodawcy wykonywanie zawodu detektywa nie jest bowiem związane z wykonywaniem ciężkiej pracy fizycznej (zmiany wchodzą w życie z dniem 11.07.2011). Aktualne pozostają badania psychologiczne obejmujące ocenę poziomu umysłowego, ocenę osobowości ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych oraz ocenę poziomu dojrzałości społecznej i emocjonalnej. Badania należy powtarzać co 3 lata, a opłata za nie nie przekracza 240 PLN. Ustawowo koszt egzaminu na licencję detektywa wynosi 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z ostatniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa GUS-u w Monitorze Polskim. Tyle samo zapłacimy za wydanie licencji detektywa. Czynny zawodowo detektyw z licencją musi jeszcze opłacić ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynności detektywa (w tym za podanie nieprawdziwych informacji).

Zadania zawodowe detektywów

Podstawowym zadaniem detektywa jest pozyskiwanie informacji dla swoich klientów, zgodnie z Ustawą z dnia 6 lipca 2001 roku o usługach detektywistycznych. Znaleźć tam można następujący zapis: usługami detektywistycznymi są czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej ze zleceniodawcą, w formach i zakresach niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych.

Ofertę większości agencji detektywistycznych można podzielić na usługi świadczone wobec osób prywatnych oraz usługi dla firm. Osobom prywatnym oferuje się pomoc w zebraniu informacji i materiałów dotyczących:

• ewentualnej niewierności małżonka lub partnera,
  
• oszustw matrymonialnych,
  
• kompetencji i uczciwości opiekunek dla dzieci i gospodyń domowych,
  
• miejsca pobytu osób zaginionych bądź ukrywających się,
  
• ustalenia stanu majątkowego przy sprawach alimentacyjnych i rozwodowych (w tym majątku ukrytego),
  
• w sprawach, w których toczy się postępowanie karne lub w sprawach przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Na zlecenie klienta prywatny detektyw sprawdzi również, czy w mieszkaniu bądź samochodzie nie założono podsłuchu. Agencje detektywistyczne przyjmują także sprawy rodziców zaniepokojonych zachowaniem dzieci i pomagają w ustaleniu przyczyn nietypowego zachowania dorastających pociech klientów. Wiele biur dzięki współpracy z laboratoriami podejmuje się badań DNA w celu ustalenia (bądź zaprzeczenia) ojcostwa czy badań autentyczności dokumentów i podpisów (w tym testamentów).

Usługi prywatnych detektywów są coraz częściej wykorzystywane przez duże firmy. Do najczęstszych spraw biznesowych zlecanych detektywom należą: przeprowadzenie wywiadu gospodarczego, a więc zdobycie i przeanalizowanie informacji dotyczących firmy- kontrahenta i jej właścicieli; wykrycie oszustw; sprawdzenie wiarygodności osób; wykrywanie podsłuchów i oprogramowania przechwytującego informacje z baz danych. Dokładny opis tych zleceń przedstawia Tabela 1.



Część biur detektywistycznych zajmuje się również ochroną osób i mienia oraz włącza do oferty usługi windykacyjne. W ramach zlecenia od osoby prywatnej bądź firmy detektyw zbierze informacje o dłużniku, jego stanie majątkowym i źródłach dochodu. Jeśli dłużnik ukrywa się, możemy liczyć na pomoc w ustaleniu miejsca jego pobytu. Sama windykacja jest zazwyczaj realizowana przez współpracujące z biurem detektywistycznym firmy.

Metody pracy detektywów

Podstawowymi metodami pracy detektywa są: obserwacja, wywiad środowiskowy, rozmowy z pracodawcami i zbieranie informacji za pośrednictwem Internetu oraz baz danych różnych instytucji. Detektywi zlecają również analizy laboratoryjne, bardzo często w celu sprawdzenia oryginalności dokumentów lub podpisów. W pracy detektywa wypełniać należy także sporo dokumentów, z których najbardziej podstawowym jest raport dla zleceniodawcy. Raport ten musi zostać przekazany zamawiającemu usługę wraz z opisem wykonywanych czynności, wnioskami z dochodzenia, danymi osobowymi i materiałem dowodowym.

Należy pamiętać, że detektywi nie mogą stosować środków przymusu bezpośredniego (np. kajdanek), ani zakładać podsłuchów. Nie uczestniczą również w pościgach samochodowych, ponieważ metody te zarezerwowane są dla policji. W Ustawie z dnia 6 lipca 2001 roku o usługach detektywistycznych znajduje się następujący zapis: Wykonując usługi detektywistyczne, detektyw nie może stosować środków technicznych oraz metod i czynności operacyjno-rozpoznawczych, zastrzeżonych dla upoważnionych organów na mocy odrębnych przepisów. Licencjonowany detektyw, Michał Halczyn, w wywiadzie dla „Gazety Prawnej” stwierdza: – Telewizyjny obraz pracy detektywa różni się od rzeczywistego tempem. W serialu detektyw jest w ciągłej akcji, a sytuacja, w jakiej się znajduje, zmienia się jak w kalejdoskopie. W rzeczywistości jest po prostu nudniej. Często prowadzi się na przykład obserwację z samochodu i przez 12 godzin nic się nie dzieje.

Predyspozycje do zawodu

Istnieje zbiór cech niezwykle ułatwiających pracę prywatnego detektywa. Zalicza się do nich umiejętność łatwego nawiązywania kontaktu z ludźmi – rozmowa i dobrze przeprowadzony wywiad środowiskowy mogą być nieocenionym źródłem informacji. Niejednokrotnie wynajęcie prywatnego detektywa wiąże się dla zleceniodawcy z ujawnieniem niewygodnych faktów z własnego życia. Z tego powodu detektyw koniecznie musi być dyskretny i mieć dar przekonywania do siebie klientów. Dobra pamięć i spostrzegawczość oraz zdolność łączenia i analizy faktów to także umiejętności niezbędne w tej pracy. Konieczna jest też dokładność przy zbieraniu dowodów – detektyw musi być pewny zgromadzonych danych, gdyż niejednokrotnie wpływają one na życie innych ludzi. Kolejnymi cechami, bez których trudno marzyć o pracy detektywa, są cierpliwość i wytrwałość. W sytuacjach kryzysowych przydadzą się również opanowanie i spokój.

Prócz cech osobowości w wykonywaniu tego zawodu ważne jest także doświadczenie w prowadzeniu dochodzeń i znajomość technik detektywistycznych. Z tego powodu dobrze w tym zawodzie sprawdzają się byli pracownicy służb mundurowych. Wielu detektywów sądzi, że osoby bardzo młode, które zaczynają karierę detektywa zaraz po szkole średniej, będą miały spory kłopot z utrzymaniem się na rynku. Z tą opinią zgadza się prywatny detektyw, Bogdan Barczak, który stwierdza: – Doświadczenie zawodowe nabyte w służbach mundurowych ma kolosalne znaczenie w tej pracy. Ktoś, kto pracował w policji, a szczególnie w policji kryminalnej, wykonywał już wszystkie czynności, które wykonuje detektyw. Doświadczenie jest tu o wiele ważniejsze od posiadanej wiedzy teoretycznej. Tzw. „rasowym” policjantem zostaje się po około dziesięcioletniej służbie, stąd trudno mi wyobrazić sobie samodzielną pracę detektywa zaraz po szkole średniej.

Popularność usług

Fanów wartkiej akcji przedstawianej w serialach i filmach detektywistycznych rozczarować mogą dane dotyczące najpopularniejszych zleceń w branży usług detektywistycznych. Najczęstszymi są bowiem sprawy związane z podejrzeniem niewierności małżeńskiej, ewentualnie zbieraniem informacji o dzieciach oraz opiekunkach. W dużych miastach istnieje też spore zapotrzebowanie na usługi dla biznesu, związane ze zbieraniem informacji o kontrahentach. Zdarza się oczywiście, że firmy detektywistyczne otrzymują zlecenia w sprawach, w których toczy się postępowanie karne. Te należą jednak do rzadkości.

Zainteresowanie usługami detektywistycznymi w Polsce wciąż rośnie. Jest to spowodowane wzrastającą świadomością społeczną dotyczącą usług oferowanych przez prywatnych detektywów. Coraz większa liczba przedsiębiorców woli zapłacić za wywiad gospodarczy, niż ponosić konsekwencje finansowe inwestycji w niesprawdzoną firmę. Z kolei osoby prywatne coraz śmielej decydują się na sprawdzanie prawdomówności swoich partnerów, dzieci i pracowników domowych.

Rosnące zapotrzebowanie owocuje coraz większą konkurencją na rynku usług detektywistycznych. Obecnie w Polsce działa już ponad 350 licencjonowanych prywatnych detektywów, których biura znajdują się we wszystkich większych miastach kraju. Zwiększono także częstotliwość przeprowadzania egzaminów licencyjnych dla detektywów. Do tej pory były one przeprowadzane raz na pół roku, jednak zgodnie z nowymi przepisami Komendant Główny Policji będzie je organizował raz na kwartał.

Mimo iż przemiany społeczne wpływają na wzrost zainteresowania usługami detektywistycznymi, ilość zleceń nadal nie jest oszałamiająca. Głównym czynnikiem powstrzymującym klientów przed korzystaniem z usług detektywa są wysokie ceny. Licencjonowany detektyw, Bogdan Barczak, właściciel biura detektywistycznego z siedzibą w Opolu uważa, że wysoka cena usługi stanowi najczęstszą barierę dla potencjalnego klienta. Dotyczy to zarówno spraw rodzinnych, jak i usług oferowanych przedsiębiorcom. W przypadku tych ostatnich na niewielką ilość zleceń wpływ miał dodatkowo kryzys gospodarczy. Detektyw Bogdan Barczak stwierdza także: – Ilość otrzymanych zleceń jest trudna do określenia, średnio to 2-3 zlecenia miesięcznie. Liczba ta jest w dużej mierze uzależniona od regionu, w którym funkcjonuje agencja. Dlatego ja nie ograniczam się do rejonu województwa opolskiego i działam na terenie całego kraju, oczywiście pod warunkiem opłacalności usługi.

Zarobki

Praca prywatnych detektywów wymaga ogromnej dyspozycyjności. Bardzo często dostarczenie rzetelnych informacji dla klienta zajmuje kilka tygodni lub nawet miesięcy. Detektyw musi także zainwestować w profesjonalny sprzęt oraz opłacić ubezpieczenie. Wszystkie te czynniki sprawiają, że cena usług detektywistycznych jest wysoka. Takie stawki pozwalają również na osiągnięcie godziwego dochodu nawet przy kilku zleceniach miesięcznie. Agencje detektywistyczne nie publikują jednak cenników na stronach internetowych ze względu na konieczność dostosowania opłaty do konkretnej sprawy zgłaszanej przez klienta.

Ustalając stawkę za zlecenie, detektyw ocenia przede wszystkim stopień trudności sprawy. O okresie, przez jaki zbierane będą informacje, często decyduje klient, niekiedy decydując się na krótki termin realizacji zlecenia w celu uniknięcia wysokich kosztów. Licencjonowany prywatny detektyw, Bogdan Barczak, zgodził się ujawnić przybliżony cennik najpopularniejszych usług jego biura. Okazuje się, że prowadzenie miesięcznej obserwacji to koszt około 6 000 PLN, a zebranie informacji o osobie bądź firmie 2 000 PLN. Sprawdzając wierność małżonka bądź lojalność pracownika, zapłacimy nawet 10 000 PLN. Za przeszukanie pomieszczenia w celu wykrycia urządzeń szpiegowskich obowiązuje stawka 100 PLN za metr kwadratowy. – O czasie prowadzenia czynności decyduje zazwyczaj klient, należy jednak pamiętać, że im dłuższy czas obserwacji, tym większe szanse na zdobycie cennych informacji i osiągnięcie sukcesu – twierdzi Barczak.

Zakończenie

Rzeczywista praca prywatnego detektywa znacząco różni się od obrazu promowanego przez telewizyjne produkcje. Nie jest łatwo także zdobyć licencję, która pozwala na legalne świadczenie usług detektywistycznych. Stąd przed zainwestowaniem w opłaty egzaminacyjne i licencyjne kandydat na detektywa powinien zastanowić się, czy posiada odpowiednie predyspozycje, wiedzę i doświadczenie, które pozwolą mu na osiągniecie sukcesu w tej branży. Dla wszystkich, którzy pozytywnie odpowiedzą na te pytania, świadczenie usług detektywistycznych może stać się niebanalnym, ciekawym i dochodowym sposobem na życie. Wydaje się bowiem, że zainteresowanie usługami detektywistycznymi będzie nadal rosnąć, a coraz lepsza sytuacja materialna Polaków umożliwi wynajęcie prywatnego detektywa coraz większej liczbie osób.

Redakcja portalu rynekpracy.pl