Słowenia – najbogatsza spośród krajów postkomunistycznych
Jednym z najbardziej miarodajnych sposobów przedstawienia poziomu zamożności obywateli danego kraju jest wskaźnik PKB per capita. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 roku najwyższy był w Słowenii. Państwo to już w latach 80. było najlepiej prosperującą republiką Jugosławii. W 2013 roku wartość PKB per capita w przeliczeniu na parytet siły nabywczej w tym kraju wyniosła 21 tys. EUR, podczas gdy w położonym w Azji Tadżykistanie wartość tego wskaźnika była prawie dwunastokrotnie niższa. Analizując ranking państw postkomunistycznych (wykres 1.) widzimy oczywistą tendencję – im bliżej Zachodniej Europy, tym wyższe PKB w danym kraju
Polska w rankingu uplasowała się na 6. miejscu, podobnie jak 13 lat wcześniej. Jednak dynamika wzrostu tego wskaźnika jest znacznie niższa niż w Estonii, na Litwie, czy Słowacji, ale znacznie wyższa niż w Słowenii i Czechach.
Perturbacje w krajach bałtyckich
Po rozpadzie Związku Radzieckiego rozwój gospodarczy przyspieszył w wielu krajach. Przykładowo wzrost PKB w Estonii do 2000 roku był zbliżony do wzrostu w naszym kraju. Jednak w nowym stuleciu dynamika wzrostu produktu krajowego brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca w Polsce wyhamowała, w przeciwieństwie do estońskiej gospodarki. Dysproporcja zaczęła zwiększać się po przystąpieniu tych państw do Unii Europejskiej.
Kolejnym wydarzeniem zwrotnym był kryzys światowy 2008-2009, gdzie gospodarka Polski, jako jedna z nielicznych odnotowała wzrost PKB. Estonia, często stawiana za wzór skutecznej redukcji wydatków publicznych, wyszła szybko z kryzysu dzięki subwencjom z Unii Europejskiej i od 2009 roku notowała wzrost, aż do 2012 roku. Obecnie spadek PKB w tym kraju tłumaczony jest przede wszystkim mniejszymi wpływami z transportu, spadkiem eksportu oraz mniejszą aktywnością w sektorze energetycznym i nieruchomości. W 2014 roku państwo to o dotychczas najwyższych wskaźnikach spośród państw bałtyckich zostało w rankingu PKB wyprzedzone przez Litwę.
Gospodarka Polski na tle sąsiadów
Spośród analizowanych państw zdecydowanie wyróżniają się Czechy. Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad gospodarka tego kraju przeżywała liczne perturbacje. Pod koniec lat 90. doszło do recesji, która jednak szybko zaczęła ustępować ożywieniu gospodarczemu. Przyczyną coraz lepszej kondycji gospodarczej Czech stał się przede wszystkim znacząco zwiększony wolumen eksportu do Niemiec i innych krajów UE, czy wzrost inwestycji zagranicznych. Tak jak w pozostałych krajach tej grupy po 2000 roku zaczęto wprowadzać reformy gospodarcze, które miały na celu przede wszystkim stabilizację cen, spadek bezrobocia oraz ujednolicenie legislacji w kraju, czyli spełnienie warunków akcesji do UE. Czeska gospodarka nie wyszła jednak z kryzysu obronną ręką. W 2010 roku odnotowano ogromny deficyt budżetowy, a remedium na to miało być m. in. wprowadzenie dodatkowych podatków w sektorze energetycznym, telekomunikacyjnym i handlu detalicznym, co dodatkowo zmniejszyło w tym kraju bilans handlowy. Jednak w ostatnich 3 latach można zaobserwować, choć zwolniony, jednak ciągły wzrost we wszystkich tych państwach.
Rumunia i Bułgaria są jednymi z najbiedniejszych członków UE. W krajach, które do Unii przystąpiły w 2007 roku, tendencja wzrostu wartości PKB per capita utrzymywała się do 2008 roku, czyli do wybuchu ostrej fazy światowego kryzysu gospodarczego. Gospodarki tych krajów dotkliwie przeżyły kryzys. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca od 2012 roku rośnie nieprzerwanie, a trend rosnący ma się utrzymywać jeszcze co najmniej przez kolejny rok – mówią analitycy Banku Światowego.
Słowenia liderem wśród krajów bałkańskich
Polska na tle republik byłej Jugosławii pozytywnie się wyróżnia w ostatnich latach. Wyjątkiem jest Słowenia i do niedawna Chorwacja. Słowenia jako fenomen gospodarczy tego regionu od 2007 roku jest członkiem strefy euro. Rok po wejściu do niej, słoweńskie PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca osiągnęło poziom 20 tys. EUR. W kolejnych latach występowały wprawdzie spadki dynamiki wzrostu słoweńskiej gospodarki, jednak obecnie Słowenia nadal jest najzamożniejszą gospodarką wśród krajów postkomunistycznych. PKB per capita w 2014 roku wyniosło w tym kraju 21,3 tys. EUR.
Krzywe PKB per capita Polski i Chorwacji mogą posłużyć jako potwierdzenie tezy, że nasz kraj jako jeden z nielicznych wyszedł z kryzysu w dobrej kondycji gospodarczej. Do czasów kryzysu wartość analizowanego wskaźnika była wyższa dla Chorwacji, co zmieniło się po 2008 roku. Chorwacja, najmłodszy członek UE, zakończyła 2014 rok jako szósty już rok recesji gospodarczej z rzędu. Przyczyną takiego stanu jest niewątpliwie zmniejszenie wolumenu eksportu, a rok 2014 zakończony został ujemnym bilansem handlowym. Dodatkowo deficyt budżetowy uniemożliwia jej wstąpienie do strefy euro.
Za jedną z najlepiej rozwiniętych republik radzieckich uważana była Białoruś. Okres silnej recesji przypadł na lata bezpośrednio po rozpadzie Związku Radzieckiego. Pierwsze symptomy wychodzenia z zastoju gospodarczego zanotowano w 1996 roku. Od 1995 roku wartość PKB per capita wzrosła prawie pięciokrotnie. W 1995 roku produkt krajowy brutto w przeliczeniu na jednego Polaka był ponad dwukrotnie wyższy niż PKB per capita na Białorusi. Obecnie zaś różnica istotnie zmalała, choć w ostatnim roku sytuacja na Ukrainie rykoszetem odbiła się na gospodarce białoruskiej.
Dobrym sposobem na zilustrowanie poziomu rozwoju gospodarczego i stopnia konwergencji (zbliżania się) państw postkomunistycznych do średniej UE 15 jest zestawienie w układzie współrzędnych wysokości PKB oraz poziomu cen w poszczególnych krajach na przestrzeni prawie dwóch dekad. Na osi x przedstawiona została procentowa zbieżność wysokości PKB kraju do średniego PKB UE 15. Oś y wskazuje w jakim stopniu ceny są zbliżone do średnich cen w UE 15. Niewątpliwie najwyższą konwergencję prezentuje Słowenia. Wartość PKB tego kraju to 72% średniej UE 15, a wysokość cen wynosi 77% wysokości średnich cen w krajach Starej Unii. Natomiast krajem, gdzie gospodarka jest w najgorszej kondycji jest Mołdawia. Przy wysokich cenach (47% średniej Starej Unii) poziom PKB stanowi jedynie 11%. Z wykresu można wyłonić pewną zależność – kraj rozwija się prawidłowo, nie tylko kiedy osiąga wysokie wartości w układzie współrzędnych, lecz gdy wartości z osi x są zbliżone do wartości osi y. Na wykresie kropka oznacza wartość dla roku 2013, a „ogonek” pokazuje wartości z lat poprzednich.
Podsumowanie
Kraje postkomunistyczne pod względem wysokości PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wciąż są daleko za państwami Europy Zachodniej. Kraje, które po rozpadzie Związku Radzieckiego zaczęły przechodzić z gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej rozwijają się stale, chociaż z różną dynamiką. Choć ZSSR upadło ponad dwadzieścia lat temu, to i tak wpływ Rosji na decyzje w niektórych krajach pozostał bardzo wysoki. Tak jak w przypadku wynagrodzeń, można zauważyć pewną zależność geograficzną – im państwo położone jest bliżej zachodnich państw europejskich, tym PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyższe.
