Czterodniowy tydzień pracy – chwilowy eksperyment czy przełom na rynku pracy?

Polacy należą do najbardziej zapracowanych narodów w Unii Europejskiej, co przekłada się na poczucie przeciążenia i brak czasu na życie prywatne, zdrowie oraz rodzinę. Badania wskazują, że aż 45% pracowników etatowych w Polsce, którzy pracują 48 lub więcej godzin tygodniowo, chciałoby pracować krócej. Obecny, niemal stuletni, 40-godzinny tydzień pracy, zdaniem zwolenników zmian, nie jest już dopasowany do współczesnych metod i narzędzi pracy, ani do życiowych aspiracji zatrudnionych. Wiele osób mierzy się ze zmęczeniem i wypaleniem zawodowym, co negatywnie wpływa zarówno na ich dobrostan, jak i na efektywność firm.

Idea skróconego tygodnia pracy nie jest nowa i była już testowana lub wprowadzana w różnych modelach w wielu krajach. Islandia, Belgia, Hiszpania, a nawet Japonia odnotowały w większości pozytywne rezultaty, w tym większą wydajność, mniej zwolnień lekarskich i lepszą atmosferę w pracy. W Stanach Zjednoczonych, 81% młodych dorosłych wierzy, że czterodniowy tydzień pracy zwiększyłby produktywność ich firm, a niektóre firmy, jak Exos, zgłosiły wzrost efektywności, przychodów i retencji po wdrożeniu krótszego tygodnia pracy.

Jednocześnie, międzynarodowe doświadczenia pokazują, że sukces nie jest gwarantowany wszędzie. Przykład węgierskiej firmy telekomunikacyjnej Magyar Telekom, która zakończyła swój pilotaż, rezygnując z szerokiego wdrożenia, ukazuje, że rozwiązanie to nie jest uniwersalne. W niektórych działach, zwłaszcza tych związanych z obsługą klienta czy infrastrukturą techniczną, odnotowano spadek wydajności i trudności organizacyjne, podkreślając, że sukces wdrożenia zależy od realiów operacyjnych, struktury zatrudnienia i gotowości organizacyjnej firmy.

W odpowiedzi na sygnały społeczne, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ogłosiło uruchomienie pilotażowego programu skróconego czasu pracy w Polsce, który wystartował 1 lipca 2025 roku. Celem pilotażu jest przetestowanie różnych modeli skrócenia czasu pracy, aby sprawdzić, co i jak działa w różnych branżach i firmach.

Program pilotażowy przewiduje testowanie następujących modeli: Redukcja liczby dni pracy w tygodniu (np. praca 4 dni po 8 godzin dziennie z zachowaniem 100% wynagrodzenia). Jest to model oceniany jako najbardziej atrakcyjny przez 68% specjalistów i menedżerów, skrócenie dnia pracy lub przyznanie dodatkowych dni urlopu.

Nabór firm do pilotażu odbywa się od 14 sierpnia do 15 września, a rozstrzygnięcie i publikacja listy zakwalifikowanych pracodawców nastąpi do 15 października 2025 roku. Projekt jest podzielony na trzy etapy: przygotowanie (do końca 2025 r.), testowanie (cały rok 2026) oraz podsumowanie (do 15 maja 2027 r.). Maksymalne wsparcie finansowe na jeden projekt pilotażowy wynosi 1 milion złotych, przy koszcie nieprzekraczającym 20 tysięcy złotych na jednego pracownika objętego pilotażem. Warunkiem koniecznym udziału w programie jest zachowanie dotychczasowego wynagrodzenia pracowników.

Zwolennicy i specjaliści wskazują na szereg potencjalnych korzyści wynikających ze skrócenia tygodnia pracy. Dane zebrane w raporcie Hays „Czterodniowy tydzień pracy 2025”, opartym na opiniach specjalistów i menedżerów, pokazują, że respondenci jako największą korzyść ze skrócenia tygodnia pracy postrzegają zwiększoną ilość czasu wolnego (83%), który mogliby przeznaczyć na życie prywatne, relacje z bliskimi, hobby, rozwijanie pasji i naukę. W ich opinii krótszy czas pracy sprzyjałby również większej satysfakcji z życia (79%) oraz lepszej równowadze między pracą a życiem prywatnym (78%). Do istotnych zalet zaliczają także mniejsze ryzyko wypalenia zawodowego (70%) oraz wzrost wydajności pracy (64%). Uczestnicy badania, którzy mieli okazję pracować w modelu czterodniowego tygodnia pracy, pozytywnie oceniają to doświadczenie, wskazując na możliwość regeneracji i prawdziwego odpoczynku, co przekłada się na to, że wypoczęty pracownik jest bardziej wydajny i osiąga lepsze efekty pracy. Dodatkowy dzień wolny pozwala na załatwienie większości spraw domowych i życiowych, dzięki czemu weekend służy wyłącznie odpoczynkowi, a tydzień pracy zaczyna się z większą motywacją. Ponadto, ten model sprzyja większej koncentracji na zadaniach rzeczywiście ważnych i produktywnych, z mniejszym marnowaniem czasu na nieistotne spotkania, a także stwarza możliwość podejmowania dodatkowych zleceń i zwiększenia zarobków

Badania przeprowadzone w innych krajach również potwierdzają wzrost efektywności, mniejsze zużycie zasobów, mniej błędów i większą kreatywność zespołów. W Polsce, firmy, które już wprowadziły krótszy czas pracy, takie jak Herbapol Poznań oraz niektóre urzędy miast, zauważają, że pracownicy są bardziej zaangażowani, mniej zestresowani, a jakość ich pracy jest wyższa.

Pomimo licznych korzyści, sceptycy wskazują na poważne wyzwania, które mogą towarzyszyć wdrożeniu czterodniowego tygodnia pracy w Polsce. Główną obawą jest obniżenie wynagrodzenia (wskazane przez 51% respondentów), a także praca w nadgodzinach (41%) i zwiększona presja oraz stres (35%) wynikające z kompresji zadań. Kolejnym wyzwaniem są niedobory kadrowe i trudności z zaplanowaniem pracy (34% respondentów). Według prognoz, procesy demograficzne już teraz spowodują niedobory pracowników w 21 z 39 grup zawodowych do 2040 roku. Skrócenie czasu pracy wywołałoby niedobory we wszystkich 39 grupach, zwłaszcza w usługach publicznych, takich jak ochrona zdrowia czy policja. Na przykład, deficyt pielęgniarek mógłby wzrosnąć ponad trzykrotnie, a lekarzy czterokrotnie. Obniżenie konkurencyjności firm i polskiej gospodarki (odpowiednio 17% i 16% respondentów). Ekonomiści ostrzegają przed wzrostem kosztów operacyjnych firm, co w konsekwencji może prowadzić do spadku konkurencyjności, zahamowania wzrostu PKB, a nawet odpływu kapitału zagranicznego i wzrostu bezrobocia. Trudności w adaptacji i wdrożeniu: Firmy często nie są odpowiednio przygotowane do wprowadzenia takiego modelu, co może prowadzić do "bałaganu" i dodatkowego stresu. Nie wszystkie profesje umożliwiają kompresję pracy, co rodzi pytanie o sprawiedliwość i powszechność rozwiązania – np. w ochronie zdrowia czy produkcji ciągłej 24/7. Mentalność pracodawców i pracowników: w Polsce wciąż dominuje kult ciężkiej pracy, a niska produktywność pracy w porównaniu z innymi krajami UE jest często podnoszona jako argument przeciw. Niepewność gospodarcza: wiele firm funkcjonuje w trudnych warunkach, co sprawia, że pracownicy są pod dużą presją i mogą obawiać się, że skrócenie czasu pracy uczyni ich łatwiejszymi do zastąpienia lub obniżenia wynagrodzenia.

Zdaniem ekspertki Aleksandry Tyszkiewicz, Polska może być gotowa na powszechne wdrożenie czterodniowego tygodnia pracy dopiero za kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt lat, a wiele będzie zależało od sytuacji gospodarczej w kraju i na świecie.

Wdrożenie czterodniowego tygodnia pracy wymaga starannego planowania i określenia konkretnych ram funkcjonowania, zarówno na poziomie legislacyjnym, jak i w poszczególnych firmach. Konieczne jest ustalenie, kiedy miałby wypadać dodatkowy dzień wolny (np. poniedziałek, piątek, środa) i czy miałoby to być odgórne ustalenie, czy decyzja należąca do firm. Kluczowe jest również zapewnienie, że skrócenie tygodnia pracy nie wpłynie negatywnie na wynagrodzenie, a pracownicy będą w pełni zaangażowani, aby wypracować tę samą wartość w krótszym czasie.

Program pilotażowy Ministerstwa ma służyć właśnie zebraniu danych i zidentyfikowaniu tzw. "punktów zapalnych". Etap podsumowania pilotażu, kończący się w maju 2027 roku, będzie obejmował przekazanie sprawozdania końcowego oraz kwartalnych ankiet od pracodawców i pracowników, co pozwoli na kompleksową ocenę efektów i wyciągnięcie wniosków dotyczących skalowania i mierzenia wpływu na produktywność, satysfakcję i inne kluczowe wskaźniki. Szukane są rozwiązania "szyte na miarę", które będą sprawdzać się w różnych sektorach – od przemysłu, przez branże kreatywne, po pracowników biurowych.

Dyskusja o czterodniowym tygodniu pracy jest dynamiczna. Opinie respondentów na temat tego, na jakim poziomie powinna być podejmowana decyzja o jego wprowadzeniu, są podzielone: 55% uważa, że powinno to być przedmiotem zmiany Kodeksu pracy, natomiast 33% optuje za indywidualną decyzją każdej firmy.

Mimo wątpliwości, 55% respondentów uważa, że Polska jest gotowa na zainicjowanie zmian zmierzających w kierunku skrócenia wymiaru czasu pracy. Argumenty za gotowością obejmują pozytywne doświadczenia innych państw, dynamiczną transformację cyfrową, wzrost PKB i produktywności oraz przekonanie, że 40-godzinny model pracy jest przestarzały. Rozwój technologii i sztucznej inteligencji, choć budzi obawy o miejsca pracy, jednocześnie tworzy warunki, w których nie będzie trzeba pracować tak długo.

Z drugiej strony, przeciwnicy wskazują na obawy o utrzymanie konkurencyjności, wysokie koszty pracy, niedobory kadrowe w kluczowych sektorach, a także mentalność opartą na "kulcie ciężkiej pracy". Eksperci zaznaczają, że Polska jest krajem "na dorobku" i wciąż goni światową gospodarkę, co może sprawiać, że nie stać nas na tak radykalne skrócenie czasu pracy bez konsekwencji.

W przyszłości, pilotaż może pomóc zidentyfikować optymalne rozwiązania i przygotować odpowiednie ramy dla ewentualnych zmian legislacyjnych. Niezależnie od decyzji odgórnych, obserwuje się już naturalne zmiany w kulturze pracy, takie jak mniej intensywne piątki w biurach, co sugeruje, że kierunek w stronę skrócenia czasu pracy jest obierany, choć bardzo powoli. Zdaniem niektórych ekspertów, zamiast powszechnego skracania tygodnia pracy, lepszym rozwiązaniem na poprawę work-life balance może być zwiększenie uprawnień pracowników do redukcji wymiaru etatu (z proporcjonalną obniżką wynagrodzenia) oraz do odmowy pracy w godzinach nadliczbowych.