Kogo dotyka bezrobocie? Bezrobocie według grup zawodowych

Problem wysokiej stopy bezrobocia i, co za tym idzie, dużej grupy osób pozostających bez pracy z konieczności jest powszechny i dotyka obywateli wszystkich krajów w większym bądź mniejszym stopniu. Obecnie w Polsce niemal 2 mln mieszkańców zasila grupę bezrobotnych. Czy jednak każdy z nas z jednakowym ryzykiem może trafić do tej grupy? Czy są osoby, które mają większe szanse na zatrudnienie? Jakie czynniki przyczyniają się do lepszej sytuacji na rynku pracy? W niniejszym artykule zostanie podjęta próba odpowiedzi na te pytania.

Przyczyny i skutki bezrobocia

Wyróżnia się kilka rodzajów bezrobocia. Jedną z najczęściej stosowanych klasyfikacji bezrobocia jest ta wyodrębniona ze względu na przyczyny jego powstania. Możemy wyodrębnić bezrobocie: frykcyjne, klasyczne, cykliczne, strukturalne, instytucjonalne.
Głównym przedmiotem uwagi w niniejszym artykule będzie bezrobocie frykcyjne i strukturalne. Bezrobocie frykcyjne to bezrobocie krótkookresowe, które wiąże się ze zmianami statusu na rynku pracy lub zmianami miejsca pracy. Tego typu bezrobocie jest często wynikiem niepełnej informacji o rynku pracy oraz wysokich oczekiwań (np. płacowych) ze strony kandydatów na stanowisko. Bezrobocie frykcyjne ma miejsce np. wówczas, gdy świeżo upieczony absolwent wkracza na rynek pracy. Rozpoczyna poszukiwania pracy, składa aplikacje, zdobywa wiedzę na temat potencjalnych pracodawców. Proces poszukiwania pracy może mu zająć mniej bądź więcej czasu w zależności od wiedzy na temat zatrudniających pracodawców czy wymaganych kwalifikacji. Z bezrobociem frykcyjnym mamy do czynienia w sytuacji fluktuacji zatrudnienia – pracownicy zmieniają miejsca pracy, szukając nowego pracodawcy.
Bezrobocie frykcyjne jest czymś nieuniknionym na rynku pracy. W gospodarce, która rozwija się dynamicznie, tego typu bezrobocie jest niejako wyrazem dynamicznych zmian. Można jednak to bezrobocie zmniejszać. Kluczową rolę odgrywają tu instytucje służące za pośrednika między pracodawcą a pracownikiem. Ich funkcją jest wzajemne informowanie na temat rynku pracy; z jednej strony na temat wolnych zasobów do pracy, z drugiej – wolnych miejsc pracy.
Drugie najczęściej wskazywane przez teoretyków rynku pracy bezrobocie to bezrobocie strukturalne. Wystąpienie tego typu bezrobocia na rynku pracy to problem, z którym instytucje rynku pracy muszą się zmagać. Wynika z niedopasowania struktury podaży pracy do struktury popytu na pracę. Niedopasowania te wynikają głównie z niezgodności kwalifikacji i kompetencji posiadanych przez kandydatów do pracy z oczekiwaniami i potrzebami pracodawców. Niedopasowania takie są nieuniknione, jednakże instytucje edukacyjne mogą takie bezrobocie zmniejszać, odpowiednio edukując społeczeństwo odnośnie trendów na rynku pracy. Wraz z dynamicznym rozwojem gospodarki dysproporcje mogą się stale zwiększać, tj. kompetencje mogą się dezaktualizować.

Portret bezrobotnego

Według definicji zastosowanej w Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności przeprowadzanym przez Główny Urząd Statystyczny osoby bezrobotne, to osoby w wieku od 15 do 74 lat, które spełniły jednocześnie trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, aktywnie poszukiwały pracy (podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni) oraz były gotowe podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym.
Jak wynika z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, w I kwartale 2013 roku liczba bezrobotnych wyniosła 1 944 tys. i w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku zwiększyła się o 135 tys. (o 7,5%). Stopa bezrobocia w analizowanym okresie wyniosła 11,3% i wrosła w ciągu roku o 0,8 punktu procentowego.
W I kwartale 2013 roku bezrobocie najczęściej dotykało mężczyzn (stanowili oni 53% wszystkich bezrobotnych), osób zamieszkujących miasta (60%), w wieku od 25 do 34 lat (30%) i z wykształceniem zasadniczym zawodowym (34%). Szczegóły prezentuje tabela 1.



Analizując liczbę bezrobotnych ze względu na wiek i wykształcenie, można zauważyć, iż w grupie wiekowej 25-34 najwięcej bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem wyższym (30% wszystkich bezrobotnych w tej grupie). W pozostałych grupach wiekowych absolwenci uczelni wyższych i szkół ogólnokształcących są najmniej narażeni na bezrobocie. Stosunkowo najwięcej bezrobotnych wśród osób w wieku 35 lat i więcej to osoby o wykształceniu zasadniczym zawodowym.



Poziom wykształcenia znacznie różnicuje sytuację osób na rynku pracy. Jak pokazują dane, w najlepszej sytuacji są osoby z wykształceniem wyższym. W I kwartale 2013 roku stopa bezrobocia w tej grupie wyniosła 6,2%. W pozostałych grupach wykształcenia procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo (tzn. pracującej i bezrobotnej) był wyższy (od 10% wśród osób z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, do 22% z gimnazjalnym i niższym).

Zawód a bezrobocie

Wśród bezrobotnych wyróżnia się grupę osób uprzednio pracujących. W I kwartale 2013 roku liczba osób badanych, które zostały zaklasyfikowane do kategorii bezrobotnych uprzednio pracujących, wyniosła 1 387 tys. Analiza bezrobotnych ze względu na ostatnio wykonywany zawód dostarcza ciekawych informacji. Osoby bezrobotne najczęściej wcześniej były: robotnikami przemysłowymi i rzemieślnikami (24%), pracownikami usług i sprzedawcami (23%) i pracownikami przy pracach prostych (19%). Rzadko ostatnio zajmowanym stanowiskiem było stanowisko specjalistyczne (5%) czy kierownicze (3%). Najrzadziej bezrobotni zajmowali się wcześniej rolnictwem – stanowili oni jedynie 1% wszystkich bezrobotnych uprzednio pracujących.



Analiza ta ukazuje, że bezrobotnych zasila głównie grupa osób, które uprzednio wykonywały zawody raczej niewymagające ukończenia studiów wyższych. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (m.in. elektrycy i elektronicy, robotnicy budowlani, robotnicy w przetwórstwie spożywczym), pracownicy usług i sprzedawcy oraz pracownicy przy pracach prostych (m.in. pomoce domowe, sprzedawcy uliczni, ładowacze nieczystości) stanowią łącznie 56% wszystkich bezrobotnych uprzednio pracujących. Do rzadkości natomiast należy bezrobocie wśród osób zajmujących wyższe stanowiska (wyżsi urzędnicy i kierownicy) oraz wśród osób wykonujących pracę umysłową (specjaliści).

Dane te mogą stanowić wyraz charakteru bezrobocia w Polsce. Skoro osoby o niskich kwalifikacjach nie mogą znaleźć pracy i pozostają bezrobotne, może to oznaczać, iż ich wiedza i kompetencje nie odpowiadają wymogom rynku pracy. Jest to symptom bezrobocia strukturalnego, wiążącego się z bardziej złożonym problemem niedopasowania struktury podaży pracowników do struktury popytu na nich. Jak pokazują badania (np. Bilans Kapitału Ludzkiego), pracodawcy często skarżą się na problem z obsadzeniem stanowisk specjalistycznych. Brakuje zatem osób o wymaganych przez pracodawców kompetencjach i kwalifikacjach. Staje się to często przyczyną rezygnacji z rekrutacji na dane stanowisko z powodu braku odpowiednich kandydatów.

Dlaczego na bezrobociu?

Osoby bezrobotne w badaniach przyznały, że najczęściej powodem bezrobocia była utrata pracy (odpowiedź tę wskazało 69% osób bezrobotnych). Bezrobotni, którzy stracili pracę, odeszli z ostatniego miejsca pracy nie z własnej inicjatywy i w ciągu trzech miesięcy od zwolnienia rozpoczęli poszukiwanie pracy. W statystykach tych nie uwzględnia się osób, których przerwa w pracy trwała 8 lat i dłużej. Jak pokazują dane BAEL, najrzadziej bezrobotni rezygnowali z pracy z własnej woli (7%). Pozostali powracali do pracy po przerwie (24%), co oznacza, iż w czasie przerwy nie poszukiwali pracy przez minimum 3 miesiące. Szczegóły prezentuje poniższa tabela.



Przyczyny bezrobocia są raczej zbliżone niezależnie od grupy zawodowej. Zdecydowana większość to bezrobotni w wyniku zwolnienia z woli pracodawcy (65-73%). Nieliczni zrezygnowali z własnej woli (5-9%). Reszta wracała do pracy po przerwie (21-30%). Najczęściej tę ostatnią przyczynę można było zauważyć w grupie zawodowej pracowników biurowych.

Sytuacja w UE

Na tle krajów Unii Europejskiej stopa bezrobocia w Polsce znajduje się na średnim poziomie. W 2012 roku stopa bezrobocia w Polsce wyniosła 10%, zaś średnia dla UE-27 – 11%. Kraje o najwyższej stopie bezrobocia to Hiszpania i Grecja, gdzie bez pracy pozostaje odpowiednio 25% i 24% aktywnych zawodowo. Najniższe bezrobocie zanotowano w Austrii, Luksemburgu i Holandii (stopa bezrobocia odpowiednio 4%, 5% i 5%).



Rozkład bezrobotnych ze względu na wcześniej wykonywany zawód jest bardzo zbliżony w krajach UE-28 i w Polsce. Zdecydowana większość bezrobotnych w krajach UE-28 wcześniej zajmowała się pracami prostymi, sprzedażą i usługami oraz pracą fizyczną i rzemiosłem.

Podsumowanie

Jak pokazują wyniki powyższych analiz, bezrobocie dotyka przede wszystkim osoby z niższym wykształceniem i o niższych kwalifikacjach. Analizy te nie uwzględniają wielu istotnych czynników warunkujących bezrobocie, takich jak płeć, wiek czy też miejsce zamieszkania. Aby móc opisywać determinanty bezrobocia, z pewnością należałoby spojrzeć na ten problem szerzej. Jednakże celem niniejszej publikacji było przede wszystkim scharakteryzowanie bezrobotnych pod względem wykonywanego wcześniej zawodu. Analiza ta ukazała, iż zawód, a co się z tym ściśle łączy – wykształcenie, mają znaczenie na rynku pracy i decydują o naszych szansach na rynku.