Po chwilowym spadku liczby osób wyjeżdżających z naszego kraju w ostatnich latach (począwszy od 2010 roku) fala emigracji znów przybrała na sile. Motywem przewodnim zdecydowanej większości wyjazdów jest chęć znalezienia pracy za granicą. Poza granicami kraju przebywa ponad 2-milionowa rzesza Polaków. Dodatkowo, jak podają wyniki badań CBOS-u, co siódmy dorosły Polak (14%) przyznaje, że od wejścia Polski do Unii Europejskiej wyjeżdżał do pracy za granicę lub nadal tam pracuje. 13% respondentów CBOS-u przyznało, że ktoś z ich gospodarstwa domowego pracuje za granicą. Gdy dodamy do tego informację o tym, że ponad dwie trzecie (69%) badanych ma członka rodziny lub znajomego, który mieszka za granicą, okazuje się, że emigracja jest wyraźnie obecna w naszym życiu. Dokąd i dlaczego wyjeżdżamy z Polski? Kto wyjeżdża? Poniższy tekst zawiera najważniejsze dane dotyczące kierunków, rozmiarów, powodów oraz charakterystyki emigrantów.
Najpopularniejsze kierunki emigracji zarobkowej Polaków
Główny Urząd Statystyczny w raporcie
Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004-2012 szacuje, że pod koniec 2012 roku poza granicami kraju przebywało 2,13 mln osób. Liczba ta, większa w stosunku do roku poprzedniego o 70 tys. osób, obejmowała emigrantów przebywających za granicą powyżej 3 miesięcy (tzw. emigracja czasowa). Jak donosi GUS, na wybór kraju emigracji mają wpływ warunki życia w kraju przyjmującym, stosunek mieszkańców do imigrantów, uwarunkowania historyczne oraz bliskość geograficzna kraju. Istotne bywają również sieci migracyjne rozumiane jako informacje o doświadczeniach znajomych przebywających w danym kraju.
Spośród wszystkich 2 130 tys. emigrantów 1 816 tys. przebywa w Europie – w większości w krajach Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę lata 2008-2012, można zaobserwować, że po chwilowym ogólnym spadku liczby emigrantów (do równych 2 mln osób w 2010 roku), wyjazdy zagraniczne znów przybrały na sile. Najwięcej Polaków niezmiennie od kilku lat przebywa w Wielkiej Brytanii – w 2012 roku było to 637 tys. osób. Można także zauważyć, że liczba polskich emigrantów w Anglii wzrasta w ostatnich latach. Według ekspertów „Gazety Prawnej” Polacy cenią Wielką Brytanię za wysokie świadczenia socjalne (dodatki rodzinne) oraz atrakcyjne zarobki. Nie bez znaczenia jest również brak poczucia obcości ze względu na dużą liczbę rodaków, a nawet często mieszkającą na wyspach rodzinę lub znajomych. Kolejne pół miliona rodaków przebywa w Niemczech i, podobnie jak w przypadku Wielkiej Brytanii, rośnie liczba wyjazdów emigracyjnych do tego kraju. Niemcy są atrakcyjnym kierunkiem emigracji ze względu na bliską odległość od naszego kraju, dobry system socjalny oraz stabilność zatrudnienia. Spadek liczby emigrantów notuje się natomiast w przypadku innego popularnego kierunku emigracji – Irlandii. Na Zielonej Wyspie w 2012 roku przebywało 118 tys. osób i, zapewne wskutek zahamowania tamtejszej gospodarki, była to liczba niższa niż w latach poprzednich. Niemal 100 tys. osób przebywało we Włoszech i w Holandii i jest to od kilku lat wynik mniej więcej stabilny. Natomiast wyraźnie coraz większą popularnością cieszy się w ostatnich latach Norwegia – w 2012 roku mieszkało w niej 65 tys. polskich emigrantów. Jak donosi cytowana już „Gazeta Prawna”, w Norwegii Polacy czują się mile widziani i niewykorzystywani. Atutem tego kraju są również wysokie zarobki, bogata opieka socjalna oraz przyjazne dla zatrudnionych prawo pracy. Na przestrzeni minionych kilku lat zmniejszyła się natomiast znacznie liczba emigrantów w Hiszpanii (z 83 tys. osób w 2008 roku do 37 tys. osób w 2012 roku).
Powyższe dane dotyczą wszystkich migracji zagranicznych ludności, choć – jak donosi GUS – zdecydowana większość polskich emigrantów przebywa za granicą w związku z pracą. Trzeba jednak wziąć pod uwagę fakt, że wraz z upływem czasu zwiększa się również odsetek członków rodzin polskich emigrantów pozostających na ich utrzymaniu (małżonkowie, dzieci). Dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku pokazują, że emigranci zarobkowi stanowią 73% wszystkich wyjeżdżających osób. Jest to wynik znacznie wyższy niż w 2002 roku, w którym wyjeżdżający za pracą stanowili 44% wszystkich emigrantów. Odsetek ten był podobny zarówno w przypadku emigrantów krótko-, jak i długookresowych.
Zawężając powyższe dane do osób, które wyjechały za granicę w poszukiwaniu pracy, można zauważyć, że ponad 93% tych emigrantów przebywało w krajach europejskich, w tym ponad 88% w krajach Unii Europejskiej. W poszczególnych krajach odsetek emigrantów zarobkowych w zbiorowości wszystkich polskich emigrantów przebywających w danym kraju był różny. Przykładowo w krajach UE wahał się od 25% (w Portugalii) do 90% (w Holandii). Ogólnie w krajach Unii Europejskiej wynosił 75,6%. Dla dwóch najpopularniejszych wśród wszystkich polskich emigrantów krajów – Wielkiej Brytanii i Niemczech – wynosił odpowiednio 77,9% i 67,5%.
W ostatnim Narodowym Spisie Powszechnym spytano Polaków o szczegółowe przyczyny emigracji zarobkowej. Dla 1/3 osób, które wyjechały za granicę w związku z pracą, głównym powodem były wyższe zarobki. Dla 31% osób bezpośrednią przyczyną wyjazdu były trudności znalezienia pracy w kraju. 3% badanych emigrantów wyjechało w związku z większymi możliwościami rozwoju zawodowego. Pozostałe przyczyny związane z pracą (ciekawa oferta pracy za granicą, praca w kraju niezgodna z kwalifikacjami, prowadzenie za granicą działalności gospodarczej, oddelegowanie przez pracodawcę) były wymieniane rzadziej.
Charakterystyka emigranta
Z danych zawartych w poniższej tabeli wynika, że niemal 79% wszystkich emigrantów zarobkowych stanowią mężczyźni wyjeżdżający w celu podjęcia pracy zarobkowej. W przypadku kobiet praca to powód wyjazdu dla 62% emigrantek. Wydaje się, że to kobiety częściej dojeżdżają do pracujących partnerów – stąd ważną przyczyną wyjazdu kobiet są „sprawy rodzinne” (przyczyna emigracji dla ponad 22% kobiet – niewyszczególniona w tabeli).
Chęć podjęcia pracy jako powód wyjazdu zależy nie tylko od płci, ale także od miejsca zamieszkania. Częściej do pracy wyjeżdżali mieszkańcy wsi (77,1%) niż miast (70,4%). Po dokładniejszej analizie wyników można stwierdzić, że najczęściej za pracą wyjeżdżali mężczyźni mieszkający na wsi (ponad 85% w stosunku do 67,4% mieszkanek wsi wyjeżdżających za pracą).
Poszukiwanie pracy za granicą zależy również od województwa zamieszkania – zaobserwowano zróżnicowanie regionalne częstości występowania tej przyczyny. Praca była najczęstszym powodem wyjazdu za granicę dla mieszkańców województwa świętokrzyskiego (z powodu pracy wyjechało ok. 77% badanych). Nieznacznie rzadziej w tym samym celu wyjeżdżali mieszkańcy województw lubelskiego i wielkopolskiego (po 76,3%). Najrzadziej z zamiarem podjęcia zajęcia zarobkowego wyjeżdżali mieszkańcy województwa mazowieckiego (66,1%).
Brakuje danych odnoszących się do poziomu wykształcenia tylko dla emigrantów zarobkowych, ponieważ jednak stanowią oni zdecydowaną większość wśród wszystkich emigrujących Polaków, przedstawiono dane dotyczące całej grupy. Jak można zaobserwować na wykresie 1., najwięcej emigrantów posiada wykształcenie średnie – 40,5%. Niemal 1/4 wszystkich wyjeżdżających ma wykształcenie zasadnicze zawodowe. W badanej populacji prawie 23% osób legitymowało się wykształceniem wyższym.
Gotowość do emigracji – deklaracje badanych
Jak zaprezentowano powyżej, w poszukiwaniu pracy częściej wyjeżdżają mężczyźni niż kobiety, częściej mieszkańcy wsi niż miast. Instytut badawczy CBOS zbadał dodatkowo gotowość do wyjazdu niektórych osób. W poniższej tabeli za odpowiedź twierdzącą, wyrażającą zainteresowanie wyjazdem zagranicznym, uznano odpowiedzi osób, które: starają się obecnie o pracę za granicą; zamierzają starać się o nią w przyszłości; są zainteresowane, ale same nie zamierzają się o tę pracę starać. W 2013 roku zainteresowanie wyjazdem zagranicznym zarobkowym było największe od kilku lat – gotowość do wyjazdu wyrażał niemal co czwarty badany (24%).
Na zainteresowanie zagranicznym wyjazdem w poszukiwaniu pracy bardzo duży wpływ ma wiek – wśród osób młodszych zauważalna jest wyraźnie większa gotowość do emigracji. W najmłodszej grupie wiekowej (osoby w wieku 18-24 lata) ponad 60% osób nie wyklucza emigracji w celu podjęcia pracy. Wraz z wiekiem zainteresowanie wyjazdem maleje – np. wśród osób w wieku 35-44 lata gotowy do ewentualnego wyjazdu byłby już tylko co trzeci badany. Niemalże zupełnie emigracją zarobkową nie są zainteresowane osoby najstarsze – powyżej 65. roku życia.
Zainteresowanie wyjazdem zagranicznym wśród najmłodszych roczników nie jest niczym dziwnym – najmłodsi nie mają jeszcze tylu zobowiązań co osoby starsze (rodzina, dom, mieszkanie, kredyt). Nie jest to również wynik odbiegający od tendencji europejskich. Jak podaje „Gazeta Prawna”, na tle innych narodowości europejskich polska młodzież pod względem skłonności do pracy za granicą plasuje się w grupie tzw. „średnio mobilnych”. Niepokoić może natomiast niechęć młodych osób do powrotu do kraju. Jak podaje „Gazeta Prawna”, przejawia się to m.in. w coraz liczniejszych wyjazdach współmałżonków, partnerów życiowych i dzieci, jak i w zawieraniu związków z obywatelami krajów, w których polscy emigranci pracują.
Podsumowanie
W ostatnim czasie czasopismo „Newsweek” prowadzi cykl zatytułowany
To nie jest kraj dla młodych ludzi. Czy rację mają jego bohaterowie twierdzący, że młodzi Polacy mieszkający w kraju mają albo bogatych rodziców, albo są naiwni? Czy satysfakcjonującej pracy będziemy szukać poza granicami Polski? Ruchy emigracyjne Polaków są coraz bardziej znaczące. Pojawiają się prognozy o nadchodzącej nowej fali emigracji (pierwsza – intensywna – miała miejsce po wejściu Polski do Unii Europejskiej). Zmienia się charakter wyjazdów. Jak mówią eksperci, nie jest to już tylko emigracja w poszukiwaniu zarobku, ale także szansa na rozwinięcie kariery. W „Rzeczpospolitej” psycholog społeczny Janusz Czapiński tłumaczy, że wyjazd nie jest już jedynie ucieczką przed bezrobociem, ale coraz częściej jest jedyną możliwością rozwoju zawodowego. W Polsce brakuje miejsc pracy dla wykształconych, wyspecjalizowanych specjalistów. Bezrobocie jest wysokie. Warunki do prowadzenia własnego biznesu trudne, a przepisy i procedury często zbyt zbiurokratyzowane. Jak dodaje w „Rzeczpospolitej” prof. Krystyna Iglicka, demograf i rektor Uczelni im. Łazarskiego,
polska migracja zmienia się z zarobkowej w osiedleńczą (…). Młodzi ludzie szukają lepszego życia. Nie chcą żyć w Polsce, kraju, gdzie zamiast reform są kłótnie, przedsiębiorcom rzuca się kłody pod nogi, a w urzędach na każdym kroku napotyka się biurokratyczne bariery (…). [Emigranci] wiedzą, że normalne życie jest na wyciągnięcie ręki, i korzystają z tego. I tylko czas pokaże, czy wrócą czy zdecydują się wieść życie na obczyźnie.
