Inteligencja emocjonalna - dlaczego przydaje się w pracy?

Pomysł na zdefiniowanie inteligencji emocjonalnej powstał, gdy zaczęły narastać wątpliwości dotyczące wartości inteligencji racjonalnej jako wyznacznika osiągnięć życiowych. Okazało się, że klasycznie mierzony intelekt nie wystarczy, aby przewidzieć przyszły sukces życiowy jednostki. Uznano, że osiągnięcia zarówno zawodowe, jak i osobiste są uzależnione od znacznie szerszego spektrum czynników wewnętrznych oraz zewnętrznych. Zaczęto poszukiwać kompetencji społecznych, które pozwalają na skuteczną adaptację. W ten sposób rozpoczęły się badania, które doprowadziły do powstania koncepcji inteligencji emocjonalnej. Czynnik ten pozwala na skuteczne zarządzanie emocjami własnymi i innych ludzi. Obecnie o wpływie tego rodzaju inteligencji na osiągnięcia życiowe mówi się również w Polsce. Stąd coraz częstszym elementem procesu rekrutacyjnego jest pomiar tej cechy.

Emocje w pracy – czy są potrzebne?

Środowisko pracy jest w sposób naturalny powiązane z silnymi emocjami. Trudno sobie wyobrazić, aby sytuacja, w której ludzi poddaje się stałemu nadzorowi i ocenie, nie budziła w nich reakcji emocjonalnych. Naturalne jest, że pochwała szefa, sukces negocjacyjny, zakończenie projektu czy awans zawsze łączą się z odczuwaniem pozytywnych emocji, takich jak radość czy duma. Z kolei nadmierne obciążenie obowiązkami, porażka czy konflikt ze współpracownikami wiążą się z obniżonym nastrojem, odczuwaniem złości a nawet lęku. Dodatkowo na nasze funkcjonowanie zawodowe wpływ mają emocje, których źródłem jest życie prywatne. Nastrój pojedynczych pracowników często też odbija się na samopoczuciu wszystkich członków grupy. Emocji w pracy, również tych negatywnych, nie da się więc uniknąć, trzeba je oswoić. Dodatkowo brak emocji byłby silnie destrukcyjny. W końcu to one są podstawą ludzkiej motywacji. Praca niewzbudzająca żadnych emocji stałaby się śmiertelnie nuda. Pracownik pozbawiony emocjonalnej stymulacji byłby zaś nieskuteczny, wypalony i pozbawiony chęci do podejmowania zadań.

Z jednej strony praca wywołuje silne emocje, z drugiej – istnieje wiele społecznych reguł dotyczących akceptowanych sposobów ich wyrażania w miejscu zatrudnienia. W wielu branżach otwarte okazywanie radości czy entuzjazmu łączone jest z brakiem kompetencji i profesjonalizmu. Źle odbiera się również okazywanie lęku czy współczucia, uznając je za oznakę braku pewności siebie. Taki minimalizm emocjonalny dotyczy w szczególności wysokiej klasy specjalistów, od których wymaga się podejmowania racjonalnych decyzji niezależnie od nastroju. W tej grupie znajdują się między innymi prawnicy, lekarze, kadra zarządzająca wysokiego szczebla i politycy. Są oni zmuszeni do ukrywania części emocji, mimo że ich praca wymaga od nich konfrontacji z bardzo trudnymi sytuacjami.

Drugą grupą pracowników są przedstawiciele branży sprzedażowej i obsługi klienta. Od nich z kolei wymaga się stałego okazywania entuzjazmu, życzliwości i pogodnego nastroju. Takie osoby są więc zmuszone do okazywania stałego, pozytywnego nastawienia, niezależnie od rzeczywistego samopoczucia. W większości miejsc pracy nie wolno także okazywać silnego gniewu. Choć złość jest dopuszczalna u przełożonych, to szeregowy pracownik powinien z niej zrezygnować. Sytuacja, w której przeżywamy silne emocje, równocześnie nie mogąc ich w sposób otwarty okazać, jest bardzo trudna. Zupełne zablokowanie ekspresji emocjonalnej jest nienaturalne i może prowadzić do negatywnych dla zdrowia psychicznego i fizycznego konsekwencji. Z drugiej strony nikt nie zaryzykuje posady, zachowując się niezgodnie z obowiązującymi w pracy normami. Stąd należy wypracować pewien kompromis. Konieczna jest duża świadomość dotycząca własnych i cudzych stanów emocjonalnych oraz umiejętność zarządzania nimi. Między innymi w tych zadaniach pomocna okazuje się inteligencja emocjonalna.

Inteligencja emocjonalna – definicja

Inteligencja emocjonalna jest definiowana jako zdolność do rozpoznawania, rozumienia oraz zarządzania emocjami własnymi i innych ludzi. Pozwala to na kierowanie stanami emocjonalnymi i wykorzystywanie ich do rozwiązywania problemów. Osoby z wysoką inteligencją emocjonalną są też w stanie skutecznie się motywować. Szczegółowe umiejętności, jakie włącza się w zakres inteligencji emocjonalnej, są zależne od przyjętego podejścia teoretycznego. Obecnie wyróżnia się trzy popularne nurty. Pierwszy reprezentowany jest przez twórcę tego pojęcia, Daniela Golemana. Jego zdaniem inteligencja emocjonalna obejmuje pięć komponentów:

• samoświadomość – zdolność do rozpoznawania i rozumienia własnych stanów emocjonalnych oraz ich przyczyn, zdolność do obiektywnych ocen dotyczących własnych możliwości i umiejętności, co prowadzi do utrzymywania pozytywnej samooceny;
• samoregulacja – kierowanie i kontrolowanie emocji i impulsów;
• motywacja – zdolność do wykorzystywania i kierowania emocjami, aby osiągnąć wcześniej ustalone cele, zdolność do podporządkowania emocji obranym celom;
• empatia – umiejętność rozpoznania i zrozumienia uczuć i potrzeb innych osób;
• umiejętności społeczne – umiejętność wpływu na innych, wzbudzania u nich oczekiwanych reakcji, zdolność do skutecznej komunikacji, łagodzenia konfliktów, tworzenia więzi i współdziałania.

Ujęcie Golemana skupia się więc na zdolności do rozpoznawania emocji u siebie i innych, kierowania nimi w celu nawiązania korzystnych relacji i utrzymywania wysokiego stopnia motywacji.

Wagę skutecznego rozpoznawania i wyrażania emocji dostrzegają również Jack Mayer i Peter Salovey. Ich koncepcja inteligencji emocjonalnej jest oparta przede wszystkim na komponentach poznawczych i możliwości wspierania myślenia emocjami. W ich opinii osoba z wysoką inteligencją emocjonalną jest w stanie asymilować emocje w proces myślenia. Zwracają oni również uwagę na konieczność rozumienia powiązań pomiędzy sytuacjami społecznymi, wywoływanymi przez nie emocjami i związanymi z tym reakcjami.

Ostatnim z popularnych badaczy zajmujących się inteligencją emocjonalną jest Reuven Bar-On. Poza klasycznymi zdolnościami do rozumienia i kierowania emocjami włącza on w obszar tego pojęcia umiejętność adaptacji, ogólny nastrój i radzenie sobie ze stresem.

Inteligencja emocjonalna w pracy

Praca związana jest z odczuwaniem szerokiego wachlarza emocji, w związku z tym zdolność do ich skutecznego identyfikowania i kierowania nimi jest jednym z ważnych czynników pozwalających na odniesienie sukcesu. Osoby z wysoką inteligencją emocjonalną są w stanie lepiej wykorzystać swoją wiedzę i doświadczenie w sytuacjach społecznych, lepiej się motywować i rozwiązywać sytuacje problemowe. Stąd poziom inteligencji emocjonalnej różnicuje osiągnięcia i satysfakcję z pracy osób o podobnych zdolnościach, wiedzy i kompetencjach.

Inteligencja emocjonalna jest czynnikiem złożonym. To, który z jej komponentów okaże się podporą w pracy, jest w dużej mierze związane z podejmowanymi przez pracownika obowiązkami. Na przykład w branży sprzedażowej ogromną rolę przypisuje się rozpoznawaniu i kierowaniu emocjami innych osób. Zrozumienie potrzeb i oparcie się na nastroju klienta są kluczowe dla właściwego zaprezentowana produktu. Osobom o wysokiej inteligencji emocjonalnej łatwiej nawiązać pogodną relację z kupującym. Często okazuje się, że więź i zaufanie, jakim kupujący darzy sprzedawcę, są kluczowymi czynnikami podczas podejmowania decyzji o zakupie.

Zrozumienie emocji i potrzeb innych jest też kluczowe w pracy menadżerów czy negocjatorów. Poza skuteczną identyfikacją potrzeb rozmówcy muszą oni jednak wykazać się zdolnością do rozgraniczenia tych emocji od własnych celów. Przydatna jest zdolność do kierowania własnymi impulsami i zrozumienia wpływu emocji innych osób na własne funkcjonowanie. Osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej lepiej radzą sobie z wygaszeniem konfliktów i są silnie nastawione na polubowne rozwiązanie problemu.

Istnieją też zawody, w których najbardziej przydatnym komponentem inteligencji emocjonalnej jest samodyscyplina i zdolność do motywowania się. Dzieje się tak u wszystkich osób samodzielnie planujących swój czas pracy i obowiązki. U pracowników przeciążonych, wykonujących zadania w trudnych warunkach lub dużym pośpiechu ważna jest zdolność do radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami. Z kolei u wykładowców czy szkoleniowców przydatna okazuje się umiejętność pracy w sytuacjach ekspozycji społecznej. Ważne jest tu ograniczanie stresu związanego z oceną, asertywność i trening interpersonalny.

Niezależnie od stanowiska osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej przestrzegają kilku reguł postępowania. Przede wszystkim uznają, że emocje są ważną informacją dotyczącą otaczającego świata i jej ignorowanie jest nie tylko nieskuteczne, ale i szkodliwe. Stąd zamiast tłumić emocje, starają się znaleźć ich źródło i przewidzieć skutki dla funkcjonowania zawodowego. Zamiast odrzucać, włączają je w proces myślenia. Choć w pewnych branżach uznaje się, że emocje są przeszkodą w podejmowaniu racjonalnych decyzji, to w rzeczywistości ich tłumienie pochłania więcej energii niż próba ich zrozumienia.

Osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej uznają również, że każda emocja jest akceptowalna i przydatna. Potrafią wykorzystać zarówno emocje pozytywne, jak i negatywne. Te pierwsze wspomagają kreatywność i pobudzają do odważnej eksploracji środowiska. Emocje negatywne zwiększają zaś zdolność do poszukiwania błędów i dostrzegania szczegółów. Wysoka inteligencja emocjonalna wiąże się również z szacunkiem dla emocji własnych i innych ludzi. Szacunek ten opiera się na założeniu, że każdy ma prawo do odczuwania i wyrażania swoich emocji dopóty, dopóki nie rani to innych. Osoby posiadające takie przekonanie lepiej rozwiązują konflikty, budują atmosferę szczerości, zaufania i zrozumienia. Klimat w zespole jest zaś często najważniejszym elementem wpływającym na satysfakcję pracowników.

Zakończenie

Najlepszą metodą doskonalenia kompetencji społecznych jest ćwiczenie adaptacyjnych zachowań w takcie rozwiązywania konfliktów i zadań grupowych. Stąd nie warto uciekać przed trudnymi sytuacjami, a raczej trzeba uczyć się kontroli własnych zachowań i emocji. Przydatne mogą okazać się szkolenia i warsztaty z zakresu poszczególnych kompetencji społecznych. Pozwalają one na zdobycie koniecznej wiedzy i pozwalają na ćwiczenie pożądanych zachowań w bezpiecznych i kontrolowanych warunkach.