Czym jest stres w miejscu pracy?
Praca zawodowa wiąże się z różnego rodzaju wymaganiami stawianymi osobie zatrudnionej i nie zawsze korzystnymi okolicznościami jej wykonywania. Czasami przeradzają się one w odczuwanie stresu zawodowego. Stres zawodowy ma miejsce wtedy, gdy czujemy psychiczny dyskomfort wynikający z warunków pracy lub zadań, które są przed nami stawiane. Odczuwanie stresu wpływa na nasze emocje (irytacja, zmęczenie, niepokój), zachowanie (bycie zdemotywowanym, agresywnym), myślenie (mniejsza koncentracja i słabsze rozwiązywanie problemów) oraz fizyczne samopoczucie (bezsenność, bóle brzucha) (Michie, 2002). Bez wątpienia każdy z nas doświadcza czasem stresu w miejscu pracy, jednak problem zaczyna się wtedy, kiedy częstotliwość tego zjawiska jest duża lub odczuwany stres zbyt silny aby sobie z nim radzić. Warto pamiętać, że krótkotrwały stres w pracy może być zjawiskiem pozytywnym, ponieważ mobilizuje nas do działania. Kiedy jednak pracownik chronicznie odczuwa ten stan, jest to sytuacja przynosząca negatywne skutki zarówno dla niego, jak i dla pracodawcy.
Nadmiar zadań stresuje Polaków najbardziej
Kwestionariusz zastosowany w Ogólnopolskim Badaniu Stresu w Pracy bada 9 czynników mogących stać za psychicznym dyskomfortem pracownika. Zastosowaliśmy pięciostopniową skalę gdzie 0 jest wynikiem najniższym i oznacza brak stresu lub występowania czynników powodujących stres w danym wymiarze, natomiast 4 jest wynikiem najwyższym i oznacza bardzo duży stres w badanej skali.
Badanie wskazuje, że biorąc pod uwagę różne aspekty pracy, przeciętnie Polacy odczuwają umiarkowany poziom stresu (wynik średni 1,6 w skali 0-4). Jednocześnie istnieją elementy życia zawodowego znacznie częściej oddziałujące negatywnie na psychikę pracowników niż inne. Poniższy wykres prezentuje średnie wyniki przebadanej grupy polskich pracowników we wszystkich omawianych aspektach.
Analiza poszczególnych obszarów związanych ze stresem pokazuje, że Polaków zdecydowanie najbardziej stresuje zbyt duże obciążenie pracą - 53% respondentów czuje się przytłoczona jej nadmiarem. Pracownicy doświadczający nadmiernego obciążenia w tym zakresie wykonują wiele obowiązków pod presją czasu, przetwarzają dużą ilość informacji jednocześnie, a swoje decyzje muszą podejmować szybko.
Drugim w kolejności najczęstszym stresorem badanych są zaburzenia zdrowia i balansu między pracą a życiem. Umiarkowane lub znaczne niezadowolenie w tym wymiarze wyraziło 30% przebadanych osób. Stres w tym przypadku związany jest z brakiem czasu na życie rodzinne i prywatne, a także z przenoszeniem frustracji wynikającej z pracy na życie osobiste. Jest to wymiar szczególnie ważny, ponieważ poczucie równowagi wiąże się z lepszym samopoczuciem pracowników oraz ich mniejszą absencją (Lockwood, 2003).
Ważnym czynnikiem stresującym Polaków jest również niejasny zakres obowiązków i odpowiedzialności – powoduje on dyskomfort u 20% respondentów. Problem ten dotyka między innymi osób, które nie wiedzą czego się od nich w pracy wymaga, a po wykonaniu zadań nie otrzymują informacji zwrotnych. Nieco niżej w hierarchii stresorów uplasował się brak poczucia kontroli. W pracy chcemy czuć, że mamy wpływ na kolejność wykonywanych przez nas zadań, godziny pracy, czy efekt końcowy naszych działań. Niestety, często nie mamy na nie wpływu, co odbija się na naszym komforcie.
W pracy nie mamy poczucia konfliktu wartości
Obok obszarów problematycznych możemy wyróżnić takie aspekty pracy, które raczej nie przysparzają Polakom wiele stresu. Jednym z nich jest konflikt wartości. Pytania jakie zadawaliśmy, aby zbadać ten obszar dotyczyły zgodności pomiędzy wartościami własnymi, a wartościami zatrudniającej firmy. Zapytaliśmy również o występowanie nieetycznych praktyk w firmie, czy bycie zmuszonym do łamania prawa w celu realizacji zadań. Okazało się, że na ogół nie musimy w pracy robić rzeczy, które wymagają łamania naszych zasad moralnych, a stres z tym związany odczuwa w życiu zawodowym jedynie 8% ankietowanych.
Drugim problemem zawodowym, który zdaje się nie występować zbyt często w naszych organizacjach jest dyskomfort powodowany niską jakość organizacji pracy. Nasi badani odpowiadali na pytania o m.in. trudności w wykonywaniu zadań ze względu na błędne procedury czy sprzeczne polecenia. Jedynie 7% pracowników w jednoznaczny sposób odczuwa stres w tym zakresie.
Wypalenie zawodowe w Polsce
W naszym kwestionariuszu obok stresu zbadaliśmy również poziom wypalenia zawodowego Polaków. Stan ten powstaje na skutek długotrwałego stresu odczuwanego w pracy, a jego objawami są na przykład: brak energii do chodzenia do pracy, brak nadziei na osiągnięcie w niej sukcesów, czy brak poczucia sensu pracy.
Za umiarkowanie lub znacznie wypalonych zawodowo należy uznać aż 26% przebadanych pracowników. Jest to duży problem społeczny, gdyż wypalony pracownik nie tylko subiektywnie źle się czuje, ale też wpływa negatywnie na pracę firmy.
W badaniu wyróżniliśmy trzy składowe wypalenia, a są to: obniżone poczucie skuteczności, negatywne nastawienie do pracy oraz wyczerpanie. Poniższy wykres przedstawia średnie w poszczególnych składowych:
Jak widać, poczucie wypalenia w pracy u Polaków zdecydowanie częściej objawia się wyczerpaniem i negatywnym nastawieniem do pracy niż obniżonym poczuciem skuteczności. Pracownicy raczej nie czują, że w pracy im nie wychodzi czy, że nie są zdolni do osiągnięcia w niej sukcesów.
Kto stresuje się w pracy najbardziej?
Kobiety są bardziej zestresowane w pracy niż mężczyźni. Uzyskały istotnie wyższe od mężczyzn wyniki zarówno w całym narzędziu, jak i w siedmiu z dziewięciu analizowanych wymiarów stresu. Podobnie jak mężczyźni, kobiety raczej nie doświadczają konfliktów wartości w pracy oraz nie stresują się jej organizacją. Na równym poziomie u obu płci plasuje się również ilość stresu wynikająca z braku możliwości realizacji potencjału. Zdecydowanie więcej jest jednak obszarów gdzie bycie kobietą oznacza większy stres. Panie doświadczają dużego dyskomfortu kiedy ich relacje interpersonalnie nie są dobre. W naszym kwestionariuszu pytaliśmy również o wpływ pracy na życie prywatne i zdrowie. Okazało się, że ważnym problemem dotykającym często kobiet są zaburzenia w tym obszarze. Stresującym czynnikiem jest dla nich również obciążenie pracą objawiające się na przykład poprzez brak czasu na realizację wszystkich zadań oraz wykonywanie obowiązków pod presją.
Porównując poziom stresu w różnych branżach, najmniej zestresowane są osoby zatrudnione w firmach IT. Pracownicy ci w stosunku do innych branż szczególnie pozytywnie oceniają swoje fizyczne warunki pracy oraz jej organizację. W pracy na ogół nie napotykają sytuacji wywołujących konflikty wartości, jak i lepiej niż pracownikom innych branż udaje im się zachować równowagę pomiędzy pracą, a życiem osobistym. Istotnie mniej stresu w pracy niż przeciętny Polak odczuwają również osoby pracujące w branży usług dla biznesu.
Branżą, w której pracownicy stresują się najbardziej jest administracja państwowa. Wysoki poziom stresu u tych osób wynika między innymi z poczucia ograniczonych możliwości rozwoju zawodowego. Pracownicy z tej branży najczęściej deklarują też problemy ze zdrowiem wynikające z pracy oraz zaburzenia balansu praca-życie. Kolejną, tylko nieco mniej zestresowaną grupą są pracownicy służby zdrowia. Szczególnie stresującym czynnikiem jest dla nich obciążenie pracą, które zostało ocenione w tej grupie jako największe wśród wszystkich branż. Co ciekawe, pracownicy służby zdrowia pozytywnie oceniają swoje możliwości rozwoju zawodowego oraz jakość organizacji pracy. Mimo to, ich ogólny poziom stresu jest relatywnie wysoki.
Biorąc pod uwagę różne działy firm, najmniej zestresowanymi są członkowie zarządów, informatycy oraz pracownicy PR. Uzyskali oni wyniki świadczące o niskim stresie w prawie wszystkich skalach. Jedynym obszarem, który silniej stresuje przedstawicieli tych grup jest obciążenie pracą. Najsilniej stres w pracy odczuwają natomiast pracownicy produkcyjni oraz kadra administracyjna. Pracujący przy linii produkcyjnej skarżą się najbardziej na obciążenie pracą oraz zaburzenia zdrowia i balansu praca-życie.
Mając na uwadze zależność między stresem a poziomem stanowiska, najmniej skutków nerwowych bodźców odczuwają członkowie zarządu, natomiast najwięcej pracownicy produkcyjni i operatorzy maszyn.
Możemy także zauważyć pewne różnice pomiędzy pracownikami o różnym doświadczeniu zawodowym. Na ogół, im dłużej jesteśmy na danym stanowisku, tym bardziej się stresujemy. Osoby pracujące do trzech miesięcy odczuwają najmniejszy stres, a osoby będące w danej organizacji powyżej 15 lat - największy. Długoletni pracownicy zdecydowanie bardziej stresują się ogromem odpowiedzialnych zadań, które na nich spadają, w przeciwieństwie do osób, które dopiero rozpoczynają swoją karierę na danym stanowisku. Ponadto, zdecydowanie ciężej zachować im balans między życiem zawodowym a prywatnym. Analizy wykazały, że długoletni pracownicy częściej od młodszych kolegów skarżą się również na konflikty interpersonalne.
Podsumowanie
Zrealizowane badanie pokazało, że nasilenie czynników wywołujących stres zawodowy jest zróżnicowane wśród przedstawicieli różnych zawodów i osób zatrudnionych w różnych organizacjach. Dowiodło też, że zarówno stres w różnych postaciach, jak i wypalenie zawodowe dotykają znacznej części populacji polskich pracowników.
Ze względu na wieloskładnikowy charakter stresu oraz mnogość jego negatywnych konsekwencji do zagadnienia tego nie można podchodzić w sposób intuicyjny. Każdemu pracodawcy zalecamy okresowe badania stresu w firmie za pomocą sprawdzonych narzędzi z możliwością odniesień rynkowych. Pozwolą one wykryć czynniki szczególnie narażające zdrowie pracowników, ale jednocześnie obniżające ich komfort i efektywność wykonywanej pracy. Profesjonalne badania stresu zawodowego, a także innych postaw i opinii pracowników zrealizują Państwo w łatwy sposób dzięki platformie
https://badaniahr.pl/.
Bibliografia
Sedlak & Sedlak (2019). Ogólnopolskie Badanie Stresu w Pracy.
Michie, S. (2002). Causes and management of stress at work. Occupational and environmental medicine, 59(1), 67-72.
https://www.pip.gov.pl/pl/bhp/stres-w-pracy/6421,czym-jest-stres-.html
Lockwood, N. R. (2003). Work/life balance. Challenges and Solutions, SHRM Research, USA.