Artykuł analizuje zjawisko zachowań kontrproduktywnych, tj. podejmowanych przez pracowników działań, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Tekst zawiera definicję tego zjawiska oraz opis najczęstszych kategorii takich zachowań. W artykule przeanalizowano także przyczyny upowszechniania się zachowań kontrproduktywnych w firmach. Opisano podstawowe metody kontroli zachowań pracowników i podkreślono korzyści płynące z wprowadzania sprawiedliwych procedur zarządzania w przedsiębiorstwach.
Z jednej strony spędzamy w pracy coraz więcej czasu, skarżymy się na przeciążenie obowiązkami oraz konieczność pracy w weekendy i wieczorami. Z drugiej – coraz więcej godzin przeznaczanych na zawodowe obowiązki nie zawsze przekłada się na wyższą produktywność i większe zyski firmy. Z czego wynika ta rozbieżność? Najprawdopodobniej z błędów w zarządzaniu czasem pracy, a czasami również ze świadomych działań pracowników na niekorzyść zatrudniającej ich firmy. Takie zjawisko określa się mianem zachowań kontrproduktywnych.
Rodzaje
Zachowania kontrproduktywne to działania pracowników, które szkodzą przedsiębiorstwu i naruszają obowiązujące w nim normy. Zazwyczaj objawiają się spadkiem produktywności i obniżeniem dochodów firmy. Działania te muszą być podejmowane świadomie. Zachowaniem kontrproduktywnym nie są więc niezamierzone pomyłki pracownika czy niepowodzenia wynikające z braku koniecznych kwalifikacji. Do najczęściej występujących zachowań kontrproduktywnych zalicza się:
- unikanie obowiązków,
- brak rzetelności przy wykonywaniu obowiązków i poleceń,
- nieuzasadnione przedłużanie czasu pracy nad zadaniami,
- spóźnienia,
- przedłużanie przerw,
- wychodzenie przed czasem,
- nadużywanie zwolnień,
- wynoszenie mienia,
- niszczenie mienia,
- działania na szkodę współpracowników,
- wycofywanie się z życia społecznego organizacji.
Część tych zachowań w sposób bezpośredni naraża przedsiębiorstwo na straty poprzez niszczenie mienia, pobieranie nienależnego wynagrodzenia czy wyłudzanie pieniędzy z ubezpieczeń. Niektóre negatywnie wpływają na atmosferę panującą w organizacji i relacje pomiędzy pracownikami. Pozostałe przynoszą straty finansowe wynikające z marnowania czasu pracy. Do takich zachowań zalicza się zwlekanie z rozpoczęciem zadań i poświęcanie czasu na czynności zastępcze uniemożliwiające wykonywanie obowiązków. Zdarza się, że pracownicy celowo rezerwują dużą ilość czasu na wykonanie stosunkowo łatwych zadań. W ten sposób pragną zabezpieczyć się przed wyznaczeniem im dodatkowych obowiązków, a pozostały czas wykorzystują na odpoczynek. Do częstych zachowań kontrproduktywnych zalicza się realizację w godzinach pracy spraw niezwiązanych z obowiązkami zawodowymi. Pracownicy wykorzystują zazwyczaj sytuacje, w których takie zachowania mogą pozostać niezauważone przez pracodawców. Nieznacznie przedłużają wyjazdy służbowe w celu wypełnienia kilku obowiązków rodzinnych lub szukają pretekstu do opuszczenia biura.
Dla celów prywatnych niezwykle często wykorzystywany jest również internet. Szczególnie w firmach bez monitoringu przeglądarek osoba korzystająca z internetu w celach prywatnych może wydawać się pochłonięta pracą. Pracownicy często otwierają w przeglądarkach kilka okien równocześnie. Zazwyczaj pod stronami o tematyce ściśle związanej z celami pracy znajdują się okna prywatnej poczty elektronicznej, komunikatorów czy internetowych kont bankowych. W godzinach pracy oblegane są również portale społecznościowe i serwisy umożliwiające dostęp do bezpłatnych gier.
Przyczyny
Bibliografia
Chang K., Smithikrai Ch., Counterproductive behaviour at work: an investigation into
reduction strategies, „The International Journal of Human Resource Management” 2010, nr 8, s. 1272–1288.
Grudziński A., Kubaczkowska K., Martynik Z., Pawluk P., Steyer M., Szczygieł M., Rola poczucia sprawiedliwości i cynizmu organizacyjnego w inicjowaniu pozytywnych i negatywnych zachowań wobec pracodawcy [online]. Dostępny w internecie: http://150.254.90.19/uampsych/praca_empiryczna/pe08.pdf.
Kielczyk I. , Coaching [online]. Dostępny w internecie:
http://www.izabela.kielczyk.pl/?idp=12.
Spector P. E., Fox S., Counterproductive Work Behavior and Organisational Citizenship Behavior: Are They Opposite Forms of Active Behavior?, „Applied Psychology” 2010, nr 1, s. 21-39.
Strzelec D., Jak kontrolować pracowników? W czasie i w miejscu pracy [online]. Dostępny w internecie:
http://kadry.nf.pl/Artykul/8236/Str_3/Jak-kontrolowac-pracownikow/Kontrola-monitoring-praca-pracownikow.
Wolski K., Metody radzenia sobie przez organizacje ze zjawiskiem korzystania z internetu w pracy w celach prywatnych, „E-Mentor” 2010, nr 5.
Karol Wolski
Małgorzata Szymańska