Underemployment jako uzupełniający wskaźnik pomiaru bezrobocia

Pod pojęciem underemployment kryje się zjawisko dotyczące zatrudnienia, które nie spełnia określonych standardów, np. należytej ochrony pracownika, wynagrodzenia odpowiadającego stawkom rynkowym czy kryterium pracy na pełen etat. W polskiej literaturze nie ma jednego, powszechnie stosowanego odpowiednika słowa underemployment. Często tłumaczy się je zatem jako „niedozatrudnienie”, „niskozatrudnienie”, „niepełne zatrudnienie” czy „zatrudnienie nieadekwatne”.

Ogólnie przyjmuje się, że underemployment odnosi się do wykonywania pracy gorszej jakości, na niezbyt zadowalających warunkach. W pewnym sensie jest to więc pochodna bezrobocia, rozumianego jako brak możliwości wykonywania pracy o pewnych ogólnie przyjętych standardach.

Underemployment w Unii Europejskiej

Definicja Eurostatu znacznie zawęża znaczenie tego zjawiska. Do grona underemployed persons europejski urząd statystyczny zalicza tylko pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, którzy chcieliby jednak pracować w wyższym wymiarze i mają ku temu możliwości. W pewnym sensie osoby takie są zatem bezrobotne, gdyż ich niski wymiar czasu pracy nie jest konsekwencją własnej decyzji, lecz wynika z niedoboru pełnych etatów dostępnych na rynku. Liczba „niskozatrudnionych” ilustruje również potencjalne zasoby siły roboczej. W metodologii Eurostatu nie bierze się jednak pod uwagę osób, które nie są zadowolone np. ze swojego wynagrodzenia czy warunków pracy.

Jak wyglądają statystyki dotyczące underemployment w Europie? Na przestrzeni ostatnich lat udział osób „niskozatrudnionych” wśród pracowników ogółem w Unii Europejskiej wzrósł z poziomu 3,5% w I kwartale 2008 roku do 4,7% w I kwartale 2015 roku. W Polsce wskaźnik ten jest niższy i ma nieco mniejsze wahania – w ostatnich latach oscyluje wokół poziomu 2% (w II kwartale 2015 roku było to dokładnie 1,9%). Z dostępnych danych wynika, że w naszym kraju wskaźnik underemployment był najniższy w IV kwartale 2008 roku (1,5% ogółu zatrudnionych), a najwyższy w I kwartale 2014 roku (2,6% ogółu zatrudnionych). W ujęciu rocznym polskie underemployment wyniosło 2,4%, a średnia europejska 4,7%. Największy problem z tym zjawiskiem mieli mieszkańcy Hiszpanii i Cypru, gdzie odsetek „niedozatrudnionych” wyniósł ponad 9% zatrudnionych ogółem.



Dane Eurostatu wskazują, że zjawisko underemployment częściej występuje wśród kobiet niż wśród mężczyzn. W przypadku Unii Europejskiej w 2014 roku wskaźnik dla pań był o 3,9 p.p., a w Polsce o 1,8 p.p. wyższy niż u panów.



Co nie jest zaskoczeniem, underemployment najczęściej dotyka osób młodych, dopiero wchodzących na rynek pracy. Spośród analizowanych przez Eurostat grup wiekowych, najwyższy odsetek „niedozatrudnionych” występował w grupie wiekowej 15-24 lata i wyniósł w 2014 roku w Unii Europejskiej i Polsce odpowiednio 8,9% i 4,9%.

Underemployment w świetle amerykańskich badań

Ciekawych informacji dostarcza badanie przeprowadzone przez PayScale, dotyczące omawianego zjawiska w Stanach Zjednoczonych. Autorzy badania próbowali spojrzeć na problem underemployment z szerszej perspektywy. Za osoby „niskozatrudnione” uznano takie, które:

• posiadają pracę na niepełny etat, jednak chciałyby pracować w pełnym wymiarze czasu pracy,
• wykonują pracę, która jest niezgodna z posiadanym wykształceniem, doświadczeniem czy kwalifikacjami lub
• wykonują pracę za którą otrzymują wynagrodzenie poniżej stawki rynkowej.

Okazało się, że najwięcej osób, które zgodziły się z twierdzeniem, że wykonywana przez nich praca może być uznana za underemployment dotyczyło pracowników administracyjnych w usługach medycznych (87% ankietowanych spośród tej profesji). Na drugim miejscu znalazły się ex aequo nianie i sprzedawcy (po 78%).



PayScale sprawdził również po jakich kierunkach studiów pracownicy są najbardziej narażeni na underemployment. Za „niedozatrudnionych” w największym stopniu uważają się absolwenci kryminologii i kryminalistyki (62% ankietowanych), zarządzania i administracji (60%) oraz zarządzania w ochronie zdrowia (58%). Co więcej, spośród dziesięciu kierunków po których jest najwięcej „niedozatrudnionych”, dziewięć było zdominowane przez kobiety. W zestawieniu nie znalazły się żadne kierunki ścisłe.

Elastyczne zatrudnienie a underemployment

Zjawisko underemployment często łączone jest z rosnącą popularnością elastycznych form pracy. Z jednej strony elastyczne zatrudnienie jest pożądane, gdyż pomaga uniknąć spychania w długotrwałe bezrobocie osób, które mają trudności z odnalezieniem się na rynku pracy. Co więcej, nie ma podstaw by uważać, że elastyczne formy zatrudnienia zawsze będą wiązały się z pogorszeniem sytuacji pracownika.

Z drugiej strony, elastycznymi formami często zastępuje się tradycyjny stosunek pracy, co pociąga za sobą obniżenie jakości zatrudnienia. I właśnie taki proceder stanowi zarodek problemu jakim jest underemployment. Jak wynika z danych Państwowej Inspekcji Pracy w ubiegłym roku w Polsce prawie co piąty pracodawca nie przestrzegał zakazu zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach właściwych dla stosunku pracy. Dodatkowo w porównaniu do wyników kontroli z poprzednich lat widoczna jest tendencja wzrostowa. Jeżeli zatem przyjąć, że problem „niedozatrudnienia” jest szerszy niż wynika z definicji Eurostatu, skala tego zjawiska w naszym kraju jest znacznie większa niż podają to oficjalne statystyki.