1 maja 2011 roku Szwajcaria otworzyła rynek pracy dla Polaków oraz obywateli innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które wraz z Polską przystąpiły do Wspólnoty w 2004 roku. Z pełnej swobody w podejmowaniu zatrudnienia mogli więc cieszyć się również Słowacy, Czesi, Węgrzy, Słoweńcy, Litwini, Łotysze oraz Estończycy. Niestety, nie trwało to długo. Dokładnie rok później – 1 maja 2012 roku – Berno przywróciło restrykcje w zakresie zatrudnienia dla obywateli ośmiu nowych członków UE. Co sprawiło, że Szwajcarzy zmienili zdanie?
Przymknięte drzwi
Szwajcaria nie jest członkiem Unii Europejskiej, ale podpisała z UE szereg umów regulujących wzajemne stosunki gospodarcze. Jednym z takich porozumień jest umowa podpisana w 1999 roku, dotycząca swobodnego przepływu osób. Dzięki temu dokumentowi – który zaczął obowiązywać 1 czerwca 2002 roku – obywatele krajów członkowskich Wspólnoty mogli bez przeszkód podejmować pracę w Szwajcarii.
1 maja 2004 roku do Unii Europejskiej wstąpiło 10 nowych państw. Bruksela i Berno podpisały wówczas protokół dodatkowy. W „aneksie” Szwajcarzy wyrazili zgodę na to, aby swobodny przepływ osób objął obywateli nowych członków Wspólnoty. Akceptacja została potwierdzona w referendum, które odbyło się w Szwajcarii w 2005 roku. Jednak wobec obywateli ośmiu państw Europy Środkowo-Wschodniej wprowadzono okres przejściowy. Ograniczenia w podejmowaniu zatrudnienia miały obowiązywać jeszcze do końca kwietnia 2011 roku. Przede wszystkim utrzymano tzw. kontyngenty ograniczające ilość pozwoleń na pracę wydawanych obywatelom państw UE-8. Limity obowiązujące w latach 2008-2011 przedstawia poniższa tabela.
Oprócz kontyngentów obowiązywało drugie ograniczenie. Obcokrajowiec mógł zdobyć etat tylko wtedy, jeśli szwajcarski pracodawca nie mógł znaleźć na dane miejsce swojego rodaka (ewentualnie cudzoziemca już posiadającego prawo do pobytu i pracy).
1 maja 2011 roku szwajcarski rynek pracy miał zostać całkowicie otwarty. Tak się rzeczywiście stało, ale po roku powrócono do ograniczeń. Obecnie łączna liczba pozwoleń na pracę i pobyt powyżej 12 miesięcy wydawanych Polakom, Czechom, Słowakom, Węgrom, Słoweńcom oraz obywatelom krajów bałtyckich nie może przekroczyć 2 tysięcy w skali roku. Dlaczego? Obowiązująca między Szwajcarią a UE umowa dotycząca swobodnego przepływu osób zawiera specyficzną „klauzulę bezpieczeństwa”. Zapisano w niej, że Berno może ponownie ograniczyć swobodę w podejmowaniu zatrudnienia, jeśli „nadmierna migracja zagrozi równowadze rynku”.
Na ten właśnie powód powołała się Rada Federalna Szwajcarii przy podejmowaniu decyzji o przywróceniu limitów dla Europejczyków. Argumentowano, że warunkiem ponownego wprowadzenia ograniczeń jest wzrost liczby zezwoleń na pobyt i pracę o co najmniej 10% powyżej średniej z poprzednich trzech lat. Tymczasem tylko w 2011 roku zezwolenia na pracę powyżej 1 roku otrzymało 6 tysięcy osób z krajów UE-8.
Nierówne traktowanie, europejskie protesty
Wspomniana klauzula ochronna ma obowiązywać najpóźniej do 31 maja 2014 roku. Po tej dacie szwajcarski rynek pracy ma zostać całkowicie otwarty, bez możliwości ponownych ograniczeń. Problematyczna jest jednak kwestia interpretacji tej klauzuli. Padają nawet słowa o dyskryminacji i nielegalności decyzji podjętej przez Szwajcarów.
Warszawa, Praga, Bratysława, Budapeszt, Lublana, Wilno, Ryga oraz Tallinn argumentują, iż Berno miało prawo skorzystać z tej klauzuli, ale tylko w stosunku do wszystkich państw członkowskich Wspólnoty – zarówno „starych”, jak i „nowych”. Cała dyskusja nie dotyczy natomiast Rumunii i Bułgarii, które stały się członkami Unii Europejskiej w 2007 roku, w czasie ostatniego rozszerzenia. Od momentu wstąpienia do UE Rumunów i Bułgarów obowiązują odrębne przepisy – najpóźniej do 2014 roku będzie wobec nich stosowany okres przejściowy w zakresie podejmowania pracy w Szwajcarii.
Zdanie polityków z Europy Środkowo-Wschodniej podzielają dyplomaci unijni. Rzecznik Komisji Europejskiej, Michael Mann, oraz stojąca na czele unijnej dyplomacji Catherine Ashton podkreślają, że decyzja Berna jest naruszeniem porozumienia o swobodnym przepływie osób pomiędzy UE a Szwajcarią. Nacisk kładzie się na wspomniany brak możliwość dzielenia obywateli państw członkowskich Wspólnoty – albo wszyscy mogą swobodnie pracować w Szwajcarii, albo nikt (jak wspomniano, za wyłączeniem Rumunii i Bułgarii, wobec których obowiązują odrębne przepisy). Wynikające z tego gorsze traktowanie Europejczyków ze Wschodu nosi więc znamiona dyskryminacji.
Są to jednak tylko komentarze. Ze strony Brukseli nie padają słowa o sankcjach ani wniesieniu sprawy do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za złamanie porozumień. Na razie Unia chce rozmawiać. Na czerwiec 2012 roku przewidywane jest spotkanie unijnych i szwajcarskich polityków i ekspertów – chodzi o specjalny komitet mieszany UE-Szwajcaria, który utworzono w związku z podpisaną w 1999 roku umową o swobodnym przepływie osób. Z kolei Berno deklaruje, iż pod koniec 2012 roku oceni sytuację w zakresie imigracji z państw Europy Środkowo-Wschodniej. Na tej podstawie zdecyduje, czy kontyngenty będą obowiązywać do końca maja 2014 roku, czy może zostaną zniesione wcześniej.
Jak zacząć pracę w Szwajcarii
Od 1 maja 2011 roku do 30 kwietnia 2012 roku Polacy i inny obywatele państw UE-8 zainteresowani podjęciem pracy w Szwajcarii otrzymywali zezwolenie na pracę i pobyt w Szwajcarii automatycznie. Wystarczyło po przyjeździe zameldować się we właściwym urzędzie, przedstawić umowę o pracę podpisaną ze szwajcarskim pracodawcą (ewentualnie zaświadczenie o zatrudnieniu). Na tej podstawie otrzymywało się zezwolenie na pracę i pobyt w Szwajcarii. Procedura ta będzie też tak wyglądać po 31 maja 2014 roku, chyba że Berno zniesie wcześniej ograniczenia w dostępie do swojego rynku pracy.
Na razie jednak Polacy, Czesi, Słowacy, Węgrzy, Słoweńcy, Litwini, Łotysze oraz Estończycy będą musieli dostosować się do tych samych procedur, które obowiązywały przed 1 maja 2011 roku. Oznacza to, że zdobędą etat, tylko jeśli szwajcarski pracodawca nie znajdzie na daną posadę rodaka albo cudzoziemca posiadającego już prawo pobytu i pracy. Ponadto liczba pozwoleń na pracę znowu jest ograniczona przez tzw. kontyngenty. Odpowiednie zezwolenie na pracę wydaje Biuro Federalne dla Obcokrajowców w Bernie. Do podjęcia zatrudnienia konieczna jest także wiza – tzw. wiza z prawem do pracy.
Bibliografia
Pobyt i praca w Szwajcarii – zniesienie ograniczeń prawnych [online]. Dostępny w internecie: http://www.swisschamber.pl/web/brochures/grp_personenfreizuegigkeit_pl.pdf.
Podejmowanie pracy w Szwajcarii [online], Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji. Dostępny w internecie: http://bern.trade.gov.pl/pl/PrzewodnikSzwajcaria/article/detail,953,Podejmowanie_pracy_w_Szwajcarii.html.
Praca w Szwajcarii [online], Urząd Pracy Miasta Stołecznego Warszawy. Dostępny w internecie: http://www.up.warszawa.pl/unia/eures/aeur050510.pdf.
www.bankier.pl
www.money
www.presseurop.eu