Praca w straży pożarnej – kariera dla śmiałków

Dzieci marzą o pracy w straży pożarnej. Chcą walczyć z niebezpieczeństwami i gasić szalejące pożary. Jednak niewiele z nich spełni swoje marzenia. Dorastając, część najmłodszych straci zainteresowanie tą profesją, inni przestraszą się codziennego narażania życia w trakcie akcji. Wielu z tych, którzy zaryzykują przygodę ze strażą pożarną, odpadnie na etapie wstępnej selekcji bądź po kilku pierwszych miesiącach służby. Zanim podejmie się decyzję o rozpoczęciu kariery strażaka, warto więc zapoznać się z warunkami pracy w straży pożarnej i koniecznymi w tym zawodzie predyspozycjami.

Zadania zawodowe strażaków

Wiele osób łączy pracę w straży pożarnej z gaszeniem pożarów. W rzeczywistości zakres obowiązków strażaka jest znacznie szerszy. Do jego zadań należy organizowanie i prowadzenie wszelkich czynności ratowniczych w celu ochrony zagrożonego życia, zdrowia i mienia. Straż pożarna interweniuje więc w trakcie pożarów, ale również klęsk żywiołowych, katastrof chemicznych, budowlanych i wypadków komunikacyjnych. Strażacy ewakuują zagrożonych ludzi, zabezpieczają teren i nie dopuszczają do rozprzestrzeniania się zagrożenia. Pełnią też funkcje prewencyjne, zajmując się konserwacją instalacji przeciwpożarowej, usuwaniem usterek, lokalizacją i likwidacją zagrożeń chemicznych i ekologicznych. Straż kontroluje przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych i szkoli pracowników zakładów pracy. W trakcie akcji strażacy prowadzą działania ratowniczo- gaśnicze. Pracują zarówno na lądzie, z powietrza, jak i pod wodą, poszukują w gruzach rannych podczas wypadków budowlanych i ewakuują ludność z terenów zagrożonych powodzią. Współpracują też w likwidacji zagrożeń z innymi służbami, przede wszystkim z policją, pogotowiem i wojskowymi służbami technicznymi. Współpraca ta jest konieczna w szczególności podczas walki ze skutkami klęsk żywiołowych.

Wszystkie te funkcje wymienione są w Ustawie o Państwowej Straży Pożarnej z 24 sierpnia 1991 roku, zgodnie z którą formacja ta jest powołana w celu:

• rozpoznawania zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń;
  
• organizowania i prowadzenia akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń;
  
• wykonywania pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze;
  
• kształcenia kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności;
  
• nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych;
  
• prowadzenia prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony ludności;
  
• współpracy z szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;
  
• współdziałania ze strażami pożarnymi i służbami ratowniczymi innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych oraz odrębnych przepisów;
  
• realizacji innych zadań wynikających z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych na zasadach i w zakresie w nich określonych.

Sposoby szkolenia i uzyskiwania awansów w straży pożarnej

Zgodnie z Ustawą o Państwowej Straży Pożarnej służbę w tej formacji pełnić może polski obywatel, który nie był karany za przestępstwo, w tym przestępstwo skarbowe, i korzysta z pełni praw publicznych. Kandydat musi też posiadać co najmniej średnie wykształcenie i cechować się fizyczną oraz psychiczną zdolnością do pełnienia służby. Oceną tej zdolności zajmują się specjalne komisje podległe ministrowi spraw wewnętrznych. Stanowiska służbowe w Państwowej Straży Pożarnej dzieli się na oficerskie, aspiranckie, podoficerskie i szeregowe.

W zależności od aspiracji kandydata oraz poziomu jego wykształcenia może on zdecydować się na jedną z dwóch dróg rozpoczęcia kariery strażaka. Kandydat może zgłosić się do jednostki Straży Pożarnej i aplikować na jeden z wolnych etatów. Po wstępnej selekcji kandydaci odbywają trwające niecałe 3 miesiące szkolenie w formie skoszarowanej. Miejscem szkoleń jest jedna ze szkół Państwowej Szkoły Pożarnej bądź ośrodek szkolenia komendy wojewódzkiej straży. Szkolenie jest przygotowaniem do udziału w akcjach ratowniczo-gaśniczych. Po ukończeniu szkolenia kandydatowi nadaje się stopień strażaka, a więc najniższy ze stopni w korpusie szeregowych straży pożarnej. Każdy strażak musi następnie przejść trzyletni okres służby przygotowawczej. Zazwyczaj w tym czasie okazuje się, czy jest zdolny do pełnienia służby i czy odpowiada mu ta praca. Każdy funkcjonariusz może dalej dokształcać się na kursach uzupełniających, pozwalających mu na uzyskanie stanowisk przewidzianych dla podoficerów, lub kontynuować naukę w jednej ze szkół kształcących kadrę aspirancką i oficerską.

Drugim sposobem na zatrudnienie w Straży Pożarnej jest zdanie egzaminów do jednej ze szkół kształcących osoby pragnące zajmować wyższe stanowiska służbowe w tej formacji. Istnieją trzy szkoły aspiranckie: w Krakowie, Poznaniu i Częstochowie. Są to szkoły policealne i nie wymaga się w nich matury. Po ich ukończeniu otrzymuje się tytuł technika pożarnictwa uprawniający do mianowania na stopień młodszego aspiranta Państwowej Straży Pożarnej. Osoby, które zdały maturę i nie boją się trudnych egzaminów wstępnych, mogą również aplikować do Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie. Egzaminy składają się z części teoretycznej i sprawnościowej, a ci, którzy przejdą ten etap selekcji, poddawani są badaniom psychologicznym. Jest to szkoła wyższa kształcąca magistrów inżynierów pożarnictwa, co uprawnia absolwentów do otrzymania oficerskiego stopnia służbowego. W przypadku rozpoczęcia nauki w szkołach Państwowej Straży Pożarnej służbę przygotowawczą odbywa się w trakcie nauki.

Nawet ci strażacy, który zakończyli już naukę i nie chcą zdobywać dalszych stopni służbowych, muszą liczyć się ze stałą kontrolą ich umiejętności. Ustawa wprowadza bowiem obowiązek przeprowadzania oceny okresowej będącej formą opiniowania służbowego. Zgodnie z ustawą ocena ta ma spełniać funkcje motywacyjną i kontrolną. Pozwala na opracowanie indywidualnych programów rozwoju zawodowego i wytypowanie kandydatów do powołania na wyższe stanowiska i stopnie służbowe. Równocześnie ocena jest formą oceny przydatności strażaka do służby i stopnia wywiązywania się z zawodowych obowiązków. Każdy strażak jest też poddawany okresowym badaniom lekarskim.

Zagrożenia w pracy strażaka i predyspozycje do zawodu

Zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki Zagrożeń Zawodowych publikowaną na stronach Centralnego Instytutu Ochrony Pracy zagrożeniem dla strażaków są zarówno czynniki związanie z zanieczyszczeniem powietrza, substancjami chemicznymi czy wysoką temperaturą, jak i urazy fizyczne spowodowane pracą na wysokościach. Podczas gaszenia pożarów strażakom grozi przede wszystkim uduszenie ze względu na niską zawartość tlenu i szkodliwe gazy, w tym tlenek węgla. Strażacy mogą też cierpieć na ostre zatrucia. Dodatkowo gorące powietrze może powodować poparzenia skóry i dróg oddechowych. Zagrożeniem są nieszczelne i wadliwie działające instalacje gazowe i elektrycznie. Strażacy często pracują w budynkach grożących zawaleniem i są narażeni na uszkodzenia związane ze spadającymi elementami konstrukcji, gruzem i ostrymi powierzchniami. Strażacy cierpią również z powodu przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Wynoszenie rannych, podnoszenie ciężkiego sprzętu i noszenie odzieży ochronnej związane jest z ogromnym wysiłkiem fizycznym.

Poza fizycznymi zagrożeniami wyróżnia się szereg czynników negatywnie wpływających na samopoczucie i zdrowie psychiczne strażaków. Praca w straży to przede wszystkim ogromna odpowiedzialność. Od sprawności i decyzji strażaków zależy bezpieczeństwo ratowanych ludzi, jak i pozostałych członków zespołu. Ogromnym stresem jest też stała świadomość zagrożenia własnego życia i ciągła walka z czasem. Część wydarzeń obserwowanych przez strażaków może mieć silnie negatywny wpływ na ich samopoczucie. Szczególnie obciążająca jest sytuacja, w której śmierć ponosi jedna z ratowanych przez strażaka osób. Dodatkowym obciążeniem jest praca w systemie zmianowym, w tym nocna, która może wiązać się z zaburzeniami rytmu biologicznego.

Praca w stresie oraz w niebezpiecznych i gwałtownie zmieniających się warunkach wymaga od strażaków posiadania zestawu niezbędnych w tym zawodzie cech psychicznych i fizycznych. Najbardziej podstawowym warunkiem jest wysoka wydolność organizmu badana w trakcie regularnych egzaminów sprawnościowych. Liczą się też wyczucie równowagi, brak lęku wysokości i łatwość poruszania się w zadymionych, zamkniętych pomieszczeniach. Najważniejszymi cechami psychicznymi są stabilność emocjonalna i odporność na stres. Poza tym liczy się zdolność do szybkiego podejmowania decyzji i umiejętność pracy w zespole. Strażak zawsze jest częścią grupy, a odwaga nie powinna iść u niego w parze z brawurą i skłonnością do niepotrzebnego ryzyka.

Zarobki

Zgodnie z Ustawą o Państwowej Straży Pożarnej wynagrodzenie strażaka składa się z uposażenia zasadniczego i dodatków do tego uposażenia. Przysługujące strażakom dodatki to:

• dodatek za stopień,
  
• dodatek służbowy,
  
• dodatek motywacyjny,
  
• dodatki uzasadnione szczególnymi właściwościami, kwalifikacjami, warunkami albo miejscem pełnienia służby.

Uposażenie zasadnicze strażaka naliczane jest na podstawie przeliczników do kwoty bazowej, którą określa ustawa budżetowa. Kwota bazowa jest ustalana dla wszystkich żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy. Przeliczniki są zaś publikowane w formie rozporządzenia przez Radę Ministrów, a ich wysokość związana jest ze stanowiskiem służbowym strażaka.

Uposażenie zasadnicze większości strażaków w Polsce nie jest wysokie i wynosi około 2 000 PLN miesięcznie brutto. Jedynie funkcjonariusze zajmujący stanowiska oficerskie mogą liczyć na wyższe, przekraczające 3 000 PLN pensje. Wysokość wynagrodzenia jest też uzależniona od miejsca pracy. Najwyższe zarobki osiąga się w Komendzie Głównej Straży Pożarnej, praca w komendach wojewódzkich i powiatowych jest zazwyczaj mniej opłacalna. Uposażenie zasadnicze wzrasta wraz z doliczaniem do niego kolejnych przysługujących strażakom dodatków. Comiesięcznie wypłaca się dodatek za stopień, dzięki czemu najwyżsi stopniem oficerowie mogą dodatkowo otrzymać nawet do 1 000 PLN brutto.

Kolejnym sposobem zwiększania przychodów strażaka jest dodatek służbowy i motywacyjny. Ten pierwszy związany jest z odpowiedzialnością za decyzje podejmowane na stanowisku oraz z rzetelną realizacją zadań służbowych. Konieczne jest też posiadanie odpowiedniego wykształcenia i dobrej sprawności fizycznej. Otrzymanie dodatku motywacyjnego związane jest z wykonywaniem dodatkowych zadań, posiadaniem szczególnych kwalifikacji czy udziałem w akcjach poza granicami kraju. Ostatni z przewidzianych przez ustawodawcę dodatków odnosi się do szczególnych warunków pełnienia służby. Jego przyznanie zależy zazwyczaj od stopnia szkodliwości warunków pracy. Ustawa przewiduje również, że uposażenie zasadnicze strażaka wzrasta wraz z wysługą lat aż do dodatkowych 25% uposażenia po 30 latach służby. Z racji stażu pracy przysługuje też dodatkowy urlop wypoczynkowy. Podsumowując, zarobki w straży rosną wraz z upływem czasu i kolejnymi przeszeregowaniami.

Strażacy korzystają również z szeregu dodatkowych świadczeń pieniężnych. Przysługuje im prawo do zakwaterowania lub zasiłku na zagospodarowanie w miejscu, w którym zostali skierowani do służby w ramach stałego mianowania. Obejmuje ich mundurówka, a więc równoważnik pieniężny niepobranego w danym roku zaopatrzeniowym ubrania służbowego. Jeśli strażak w danym roku dostał od jednostki nowy mundur bądź cześć stroju, kwota ich zakupu zostanie odjęta od tego dodatku. Funkcjonariuszom przysługują też coroczne nagrody w wysokości jednomiesięcznego uposażenia (tzw. „trzynastka”). Przyznaje się ją każdemu strażakowi, który w sposób nienaganny pełnił służbę w danym roku kalendarzowym. Dodatkowo funkcjonariuszowi mogą być przyznane nagrody w formie pieniężnej lub rzeczowej za wzorowe wykonywanie zadań służbowych. Strażacy otrzymują wysokie nagrody jubileuszowe, które przysługują im najwcześniej po 20 latach służby. Wysokość dodatku jubileuszowego przedstawia tabela 1.



Straż wypłaca też wysokie odszkodowania związane z poniesieniem uszczerbku na zdrowiu swoich funkcjonariuszy. Zgodnie z Ustawą: Strażak, który w związku ze służbą doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu, otrzymuje odszkodowanie w trybie i na zasadach określonych dla funkcjonariuszy Policji. W razie śmierci strażaka rodzinie przysługują zasiłki pogrzebowe i odprawa pośmiertna.

Zakończenie

Praca w straży pożarnej wiąże się z licznymi przywilejami, jakie przysługują wszystkim służbom mundurowym. Jednak na przywileje te mogą liczyć tylko ci, którzy wytrzymają stałe zagrożenie i ogromną odpowiedzialność, jaka ciąży na strażakach każdego dnia pracy. Nieliczni, którzy dobrze radzą sobie ze stresem, karierę strażaka uznają nie tylko za pracę, ale i rodzaj powołania pozwalającego na ustawiczne podnoszenie własnych kompetencji.