Od momentu pojawienia się pierwszych komputerów w połowie XX wieku ma miejsce „zawrotny” rozwój technologii. Obecnie trudno sobie wyobrazić życia bez tego urządzenia, które stało się swojego rodzaju niezbędnikiem w domu, pracy czy szkole. Bez komputerów nie byłby możliwy również rozwój innego, równie istotnego „wynalazku”, jakim jest internet. Historia jego narodzin na świecie sięga lat 70. XX w. W Polsce internet zapoczątkował Rafał Pietrak z Uniwersytetu Warszawskiego, któremu w 1991 roku przy użyciu protokołu IP udało się nawiązać łączność z pracownikiem Uniwersytetu Kopenhaskiego.
Początkowo z internetu korzystały tylko polskie uczelnie, po roku dołączyły do nich pierwsze polskie przedsiębiorstwa, a od 1994 roku użytkownicy indywidualni. Wraz z upływem lat zmieniały się nie tylko możliwości technologiczne, ale także zastosowania internetu. Obecnie stanowi on ważny element działalności gospodarczej i społecznej. Trudno sobie wyobrazić dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, które nie korzystałoby z sieci WWW. Internet umożliwia m.in. wymianę informacji, promocję i reklamę, poszukiwanie dostawców, a nawet realizację kupna i sprzedaży produktów. Tak powszechne wykorzystanie internetu w biznesie wynika przede wszystkim z jego cech, takich jak brak ograniczeń biurokratycznych, światowy zasięg oraz elastyczność czy możliwość międzynarodowej współpracy.
Bez komputera ani rusz
W 2012 roku 94,7% działających w Polsce przedsiębiorstw było wyposażonych w komputery (statystyki obejmują ponad 83 tys. firm zatrudniających co najmniej 10 osób, spełniających kryteria Polskiej Klasyfikacji Działalności). Średnia dla wszystkich krajów Unii Europejskiej była tylko nieznacznie większa i wynosiła 97%.
Od momentu akcesji Polski do UE obserwowano stopniowy wzrost wskaźnika wyposażenia rodzimych przedsiębiorstw w komputery. Jeszcze w 2004 r. posiadało je 92% podmiotów prowadzących w Polsce działalność gospodarczą, w latach 2005-2006 – 93%, a w następnych dwóch latach już 95% podmiotów. Niewielki spadek wskaźnika, do 94%, odnotowano w 2009 roku. Jednak już rok później ponownie wzrósł on – tym razem do rekordowych 97% – osiągając zarazem poziom wyższy od średniej unijnej po raz pierwszy w historii badań społeczeństwa informacyjnego. W latach 2004-2012 średnia wartość wyposażenia przedsiębiorstw w komputery dla wszystkich krajów Unii Europejskiej utrzymywała się na niemal niezmiennym poziomie, notując jedynie niewielkie wahania w przedziale 95-97%. Statystyki te potwierdzają zatem, że w obecnych czasach prowadzenie biznesu nie jest w zasadzie możliwe bez wykorzystywania komputera.
Gdy porównuje się stan wyposażenia firm w komputery w poszczególnych krajach europejskich, zwraca uwagę fakt, że w zdecydowanej większości państw poziom ten był wyższy bądź równy średniej europejskiej, która w 2012 r. wynosiła 97%. W trzech krajach – Finlandii, Holandii i Litwie – wskaźnik wyniósł aż 100%, co oznacza, że każdy podmiot prowadzący tam działalność gospodarczą korzystał z komputera.
W 2012 roku poniżej średniej znalazły się natomiast Wielka Brytania (96%), Polska, Łotwa, Irlandia (wszystkie po 95%), Grecja (93%), Węgry (92%) i Bułgaria (91%). Na szarym końcu znalazła się Rumunia, która ze wskaźnikiem na poziomie 81% znacznie odstaje od reszty państw.
Wyposażenie w komputery nieco różniło się w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. Najwyższy wskaźnik występował wśród największych podmiotów, zatrudniających ponad 250 osób – zarówno w Polsce, jak i średnio w całej UE niemal wszystkie takie jednostki wykorzystywały komputery. Podobnie rzecz miała się w przypadku przedsiębiorstw średniej wielkości (50-249 pracowników), dla których w obu wypadkach wskaźnik ukształtował się na poziomie ok. 99%. Polska odstawała jedynie w kategorii małych przedsiębiorstw, dla których wskaźnik dostępności komputerów wyniósł 94%, podczas gdy średnia dla całej Unii to 96%.
Większe rozbieżności w wykorzystywaniu komputerów występują ze względu na województwo będące siedzibą firmy. Polskę w 2012 roku cechowała dosyć duża – sięgająca ponad 5 punktów procentowych – różnica między regionem o najwyższym wskaźniku (woj. dolnośląskie – 96,9%) a województem z najniższym odsetkiem przedsiębiorstw wykorzystujących komputery (świętokrzyskie – 91,4%). Wysoki wskaźnik posiadały też województwa śląskie, mazowieckie, ale też lubuskie, lubelskie i opolskie. Poniżej średniej znalazły się zaś m.in. Małopolska, Wielkopolska i Podkarpacie.
W większości województw w 2012 roku w stosunku do roku go poprzedzającego odnotowano niewielki spadek odsetka przedsiębiorstw korzystających z komputerów. Szczególnie widoczne było to w przypadku województwa kujawsko-pomorskiego, które w wyniku spadku wskaźnika z 98% do 95,5% utraciło dotychczasową pozycję lidera w naszym kraju. Tylko w czterech województwach odnotowano wzrost odsetka: w świętokrzyskim (o 2,8 pp.), w śląskim i opolskim (po 0,8 pp.) oraz w pomorskim (o 0,2 pp.).
Wykorzystanie internetu przez przedsiębiorstwa
W 2012 roku dostęp do internetu posiadało 93,2% polskich przedsiębiorstw (z czego 81,9% korzystało z dostępu szerokopasmowego). To nieco mniej niż średnia dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, która wyniosła ok. 95%. Na przestrzeni ostatnich lat obserwowano stopniowy wzrost tego wskaźnika zarówno w Polsce, jak i w całej UE. Średnia dla wszystkich krajów Unii od 2004 roku zwiększyła się z 88% do obecnych 95%. W Polsce mimo podobnego wzrostu (z 85% w 2004 roku do aktualnych 93%) wciąż utrzymuje się niewielki dystans do średniej unijnej. Wyjątkiem był 2010 rok, kiedy to wskaźnik przedsiębiorstw z dostępem do internetu w Polsce (96%) okazał się o 2 punkty procentowe wyższy od średniej UE (94%).
Porównując poszczególne kraje europejskie, można dojść do zbliżonych wniosków, jak w wypadku wyposażenia w komputery. Także i pod względem dostępu do internetu na czele znajdują się bowiem Finlandia, Holandia i Litwa, gdzie wskaźnik wynosi 100%. Poniżej średniej europejskiej, wynoszącej 95%, jest tylko kilka krajów, w tym Polska (93%). Ponownie najgorzej prezentuje się sytuacja Rumunii, w której jedynie 79% przedsiębiorstw posiada dostęp do internetu.
W Polsce mamy też do czynienia ze zróżnicowaniem wskaźnika dostępu do internetu w zależności od wielkości przedsiębiorstw. Analogicznie jak w przypadku wyposażenia w komputery wszystkie największe firmy w Polsce i Unii Europejskiej korzystają z internetu. Wskaźnik ten wśród podmiotów zatrudniających od 50 do 249 osób wynosi odpowiednio 98% dla Polski i 99% średnio w UE. W przypadku małych jednostek dostęp do internetu w Polsce posiada 92% z nich, czyli o 3 punkty procentowe mniej niż wynosi średnia unijna.
Jeśli chodzi o zróżnicowanie lokalne, w 2012 roku najwięcej przedsiębiorstw z dostępem do internetu występowało w województwach mazowieckim, dolnośląskim i śląskim. W każdym z nich od 2011 roku odsetek ten nieznacznie się powiększył. Ale już w takich regionach, jak następne w kolejności województwo lubelskie, lubuskie i kujawsko-pomorskie odsetek ten w przeciągu ostatniego roku się zmniejszył. Podobnie rzecz ma się ze wskaźnikiem mierzącym średnią wartość dla wszystkich regionów naszego kraju. Najmniej przedsiębiorstw z dostępem do internetu charakteryzuje województwo świętokrzyskie (90,3%), trzeba jednak zauważyć, że jeszcze w 2011 r. odsetek stanowił tam jedynie 85,6%, co oznacza wzrost o prawie 5 punktów procentowych.
Poza dostępem do internetu w wielu zakładach, zwłaszcza zatrudniających sporą liczbę pracowników, wykorzystuje się również intranet. To wewnętrzna wydzielona sieć przedsiębiorstwa, która działa na podobnych zasadach jak internet, przy wykorzystaniu tych samych standardów i programów, tyle że obejmuje swoim zasięgiem wyłącznie jednostki wchodzące w skład danego przedsiębiorstwa (biura, zakłady, filie). Takie rozwiązanie jest szczególnie cenne, gdy firma posiada siedziby w wielu miejscach. Umożliwia to bowiem szybkie i wygodne przekazywanie informacji, a także daje możliwość porozumiewania się pracowników za pośrednictwem wewnętrznego komunikatora.
Szczególnie dynamiczny wzrost popularności intranetu w Polsce widoczny był między 2010 a 2011 rokiem, kiedy to odsetek firm korzystających z sieci wewnętrznej wzrósł aż o 13 punktów procentowych, do poziomu 43%. Tymczasem średni wskaźnik dla całej Unii Europejskiej waha się między 33% a 37%. W 2011 r. ukształtował się na poziomie 33%.
Rozszerzeniem intranetu, uwzględniającym partnerów biznesowych, jest extranet. To rozwiązanie jest coraz bardziej popularne w Polsce, ale mimo to ciągle nieco odbiega od przeciętnego poziomu dla krajów członkowskich UE. W 2004 roku w Polsce extranet wykorzystywało jedynie 3% polskich przedsiębiorstw, podczas gdy w UE średnio 12% podmiotów. W kolejnych latach wartości stopniowo rosły, w Polsce szczególnie w 2011 i 2012 roku, kiedy to odnotowano wzrost o 5 punktów procentowych z 10% do 15%. W Unii Europejskiej w 2012 roku wskaźnik ten wyniósł 20%.
Pracownicy wykorzystujący komputer
W ostatnich latach systematycznie wzrasta też współczynnik pracowników, dla których komputer jest narzędziem pracy. Podczas gdy w 2008 r. komputerów używało w Polsce niespełna 36% pracujących, w 2012 r. odsetek ten wynosił już prawie 43% zatrudnionych, a 36% korzystało z internetu. W służbowy komputer była wyposażona niemal co druga osoba zatrudniona w dużych przedsiębiorstwach.
Jednocześnie daje się zauważyć bardzo duże zróżnicowanie regionalne omawianego wskaźnika. Największy odsetek odnotowano w województwie mazowieckim (57%), które znacznie odbiega od pozostałych regionów. Następne w kolejności województwo pomorskie miało wskaźnik na poziomie 43%, czyli nieznacznie powyżej średniej wartości dla Polski. Tymczasem najmniejszy odsetek zatrudnionych korzysta z komputera w województwie warmińsko-mazurskim – tylko 29%. Oznacza to, że dystans między regionem o najwyższym odsetku pracowników wykorzystujących komputer (mazowieckie) a województwem o najniższym wskaźniku (warmińsko-mazurskie) wynosi aż 27,7 punktów procentowych, mimo że i tak zmniejszył się w porównaniu z rokiem poprzednim (o 6,4 pp.).
Na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej Polska plasuje się nieco poniżej przeciętnej. Średnio w UE niemal co drugi pracownik wyposażony był bowiem w komputer z dostępem do internetu. Zdecydowanie wyróżnia się natomiast Litwa, gdzie prawie wszyscy zatrudnieni dysponowali komputerem podłączonym do sieci. Taką możliwość miało też ponad 60% pracowników w krajach skandynawskich (Norwegia, Finlandia, Szwecja). Najgorzej sytuacja przedstawiała się w Bułgarii, gdzie tylko nieco ponad 20% zatrudnionych dysponowało komputerem z dostępem do internetu.
Strona internetowa wizytówką firmy
Aby przedsiębiorstwa mogły korzystać ze wszystkich możliwości, jakie stwarza internet, niezbędne jest posiadanie przez nich własnej strony internetowej. W dzisiejszych czasach coraz częściej właśnie w taki sposób klienci poszukują informacji o firmie i usługach, jakie one oferują. Strona internetowa stała się więc swego rodzaju wizytówką firmy.
Wydaje się, że coraz więcej przedsiębiorców zaczyna zdawać sobie z tego sprawę. Z roku na rok powiększa się bowiem grono firm z własną witryną. Jeszcze w 2004 roku stroną internetową dysponowała mniej niż połowa podmiotów działających w Polsce. W kolejnych latach odsetek ten stopniowo wzrastał, by w 2012 roku wynieść 68%. Zatem w przeciągu ostatnich 9 lat odnotowano wzrost wskaźnika aż o 23 punkty procentowe. Tym samym udało nam się dogonić pozostałe kraje Unii Europejskiej. W 2004 roku odstawaliśmy aż o 13 punktów procentowych od średniej unijnej. W 2010 roku dystans ten wynosił już tylko 2 pp., a w 2012 r. – 3 pp.
Jak pokazuje wykres 10., poszczególne kraje Europy cechuje duże zróżnicowanie pod względem omawianej cechy. W krajach Skandynawskich (Finlandia, Szwecja, Dania) odsetek ten w 2012 roku stanowił ok. 90%. Większość państw posiada wskaźnik w przedziale 75-85%. Gorszy wynik od Polski miały też dosyć nieoczekiwanie kraje takie, jak Francja, czy Włochy. Tylko połowa przedsiębiorstw posiada swoje domeny na Łotwie i w Portugalii. Na końcu zestawienia, znacznie odstając od reszty państw UE, znalazły się Bułgaria i Rumunia – odpowiednio 43% i 36% firm korzysta tam z możliwości posiadania własnej domeny.
Wracając do Polski, tu również daje się zaobserwować znaczne rozbicie ze względu na region będący siedzibą danej firmy. Na czele znajdują się województwa mazowieckie i śląskie, gdzie własną stronę internetową posiada odpowiednio 75% i 74% działających tam firm. Wskaźniki dla pozostałych regionów zawierają się w przedziale 60-70%. Nieco mniejsze wartości występują jedynie w województwie zachodniopomorskim (59%), warmińsko-mazurskim (59%), lubelskim (59%) i lubuskim (56%). Poza województwem podlaskim i zachodniopomorskim, w każdym z pozostałych w ostatnim roku odnotowano wzrost wartości wskaźnika, w niektórych nawet bardzo znaczący, jak np. w woj. śląskim, kujawsko-pomorskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim (w każdym wzrost o ponad 6 pp.).
Własna strona internetowa daje szereg korzyści i sposobów jej wykorzystania. Oprócz walorów czysto informacyjnych i prezentacji podstawowych wiadomości na temat firmy, danych kontaktowych, profilu jej działalności czy zakresu świadczonych usług może również spełniać szereg dodatkowych funkcji. Może np. pełnić rolę wirtualnego katalogu lub cennika oferowanych produktów i usług. Z takiej opcji korzysta ponad połowa polskich przedsiębiorców. To bardzo dobry wynik na tle innych państw, przewyższający średnią dla UE o kilkanaście punktów procentowych.
Mniej rozpowszechniona forma to publikowanie na stronie internetowej ogłoszeń o pracę lub oferowanie możliwości aplikowania na wolne stanowiska. W Polsce taką szansę stwarza jedynie 15% przedsiębiorstw, w całej Unii średnio 19% podmiotów. Korzystają z tego zwłaszcza duże korporacje, które prowadzą rekrutację niemal przez cały rok, bądź renomowane i cenione firmy, których witryny są często odwiedzane przez internautów. Co zrozumiałe, mniejsze bądź mniej znane przedsiębiorstwa wykorzystują inne możliwości informowania o wolnych stanowiskach, choć często także związane z internetem, jak np. publikowanie ogłoszeń z ofertami o pracę na specjalistycznych portalach.
Popularność takich form wykorzystania stron internetowych z roku na rok rośnie. Warto jeszcze wspomnieć o realizowaniu zamówień bądź rezerwowaniu produktów za pośrednictwem strony internetowej. W Polsce oferuje to 15% prowadzących działalność gospodarczą, dokładnie tyle samo wynosi też średnia w całej UE.
Społeczeństwo informacyjne w regulacjach UE
Rosnące statystyki wykorzystania nowych technologii przez przedsiębiorstwa to w dużej mierze efekt realizowania idei społeczeństwa informacyjnego. W regulacjach Unii Europejskiej pierwsze wzmianki na ten temat pojawiły się w Białej Księdze wydanej w 1993 roku. Już wtedy dostrzeżono, że konkurencyjność gospodarki UE będzie w dużej mierze zależała od rozwoju i wykorzystania ICT. Rok później opublikowano dokument
Europe and the Global Information Society (zwany także Raportem Bengemanna), który dał rzeczywistą podstawę pod budowę społeczeństwa informacyjnego w UE. Wskazano wówczas na dystans, jaki dzieli Unię Europejską od Japonii i Stanów Zjednoczonych oraz określono konkretne działania, które należało podjąć, aby dystans ten zmniejszyć.
Kolejnym krokiem była Strategia Lizbońska i program
Europe (2000 r.), w którym za cel postawiono zbudowanie najbardziej konkurencyjnego społeczeństwa opartego na wiedzy do końca 2010 roku. Skupiono się wówczas na trzech głównych obszarach działania: tańszy, szybszy i bezpieczny internet, inwestowanie w ludzi i ich umiejętności oraz stymulowanie korzystania z internetu. Po pięciu latach dokonano aktualizacji założeń zawartych w Strategii Lizbońskiej, wtedy też zapisano koncepcję
i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia, określającą ramy polityki UE dla społeczeństwa informacyjnego w latach 2005-2009. Jej kontynuacją jest Agenda Cyfrowa, nowa inicjatywa opracowana w 2010 roku, której celem jest uzyskanie trwałych korzyści ekonomicznych i społecznych płynących z jednolitego rynku cyfrowego.
W Polsce prace nad utworzeniem społeczeństwa informacyjnego rozpoczęły się stosunkowo późno, bo dopiero w 2000 r. Wówczas przedstawiono dokument
Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, w znacznej mierze nawiązujący do Raportu Bangemanna. Stało się to też podstawą do stworzenia strategii
ePolska (na wzór inicjatywy
Europe) oraz kolejnych dokumentów określających kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. W 2011 r. utworzono Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, którego jednym z głównych zadań jest koordynowanie rozwoju zastosowań technologii informatycznych.
Nadal największym wyzwaniem pozostaje efektywniejsze wykorzystanie nowych technologii przez przedsiębiorstwa z sektora MŚP. Co prawda dystans między dużymi przedsiębiorstwami a małymi i średnimi firmami, jeśli chodzi o wyposażenie w sprzęt komputerowy i dostęp do internetu, uległ zmniejszeniu, jednak wciąż mniejsze firmy pozostają w tyle w efektywnym wykorzystywaniu nowych technologii. Zazwyczaj nie dysponują one bowiem wystarczającym kapitałem, który pozwoliłby im w pełni korzystać z możliwości, jakie dają nowe technologie. Taka sytuacja może w konsekwencji prowadzić nawet do wykluczenia cyfrowego MŚP.
Chociaż na przestrzeni ostatnich lat odnotowano znaczny wzrost powszechności wykorzystania internetu i nowych technologii przez przedsiębiorstwa, to jednak nie osiągnięto poziomu zakładanego w strategiach UE. Nie udało się chociażby zapewnić powszechnego dostępu do internetu, mimo że każdy z programów zawierał taki cel.
