Niania – kto opiekuje się Twoim dzieckiem?

Obecnie największą przeszkodą w powrocie młodej matki do pracy są trudności z zapewnieniem profesjonalnej opieki dla małego dziecka. W Polsce brakuje żłobków, a nie każda rodzina może liczyć na pomoc babć i dziadków. W związku z tym nieocenioną pomocą staje się kompetentna niania. Zapotrzebowanie na opiekę nad małymi dziećmi rośnie, rosną też obawy rodziców poszukujących opiekunek dla swoich pociech. W mediach pojawiają się bowiem doniesienia o opiekunkach niekompetentnych i nieuczciwych, a nawet stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia dzieci. Niniejszy artykuł przedstawia charakterystykę rynku związanego z opieką nad dziećmi oraz dostarcza informacji o zmianach, jakie w zawodzie niani wprowadza nowa Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3.

Zadania zawodowe

Podstawowym zadaniem niani jest opieka nad dzieckiem, a więc zapewnienie mu bezpieczeństwa i możliwości rozwoju. W ramach tej opieki dobra niania powinna realizować funkcje opiekuńcze, wychowawcze i edukacyjne. Podstawą jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa, dbanie o higienę malucha, wykonywanie czynności opiekuńczo-pielęgnacyjnych (karmienie, przewijanie, kąpiele itp.) i zaspakajanie elementarnych potrzeb fizycznych i psychicznych dziecka. Profesjonalna niania powinna także kontrolować i wspierać prawidłowy rozwój psychiczny, fizyczny i intelektualny dziecka oraz organizować mu czas wolny w sposób kreatywny, aktywny i poszerzający wiedzę podopiecznego. W przypadku starszych dzieci niania musi dodatkowo wspierać edukację dziecka, pomagając w zadaniach domowych, odprowadzając je do szkoły oraz na zajęcia pozalekcyjne. W tym okresie ważne jest też kierowanie zainteresowaniami dziecka i motywowanie go do samodoskonalenia się.

Do obowiązków zawodowych opiekunek nie należy wykonywanie prac domowych (prócz gotowania dla malucha), mimo to niektórzy rodzice pragną, aby niania łączyła opiekę nad dzieckiem z dbałością o dom. Część opiekunek zgadza się na taki zakres obowiązków, jednak sytuacja ta nie jest standardem, a opiekunce w związku z szerszym zakresem obowiązków należy się dodatkowe wynagrodzenie.

Sposoby zatrudniania

Rodziny mają różne oczekiwania wobec pracy opiekunek, wobec czego nianie są w stanie znaleźć pracę w wymiarze godzinowym zgodnym z ich preferencjami i możliwościami. Wiele niań w Polsce nie podpisuje z rodzicami żadnych oficjalnych umów, pracując zgodnie z ustaleniami dokonanymi na początku współpracy. Ustna umowa pomiędzy rodzicami dziecka a opiekunką dotyczy zazwyczaj ilości dzieci obejmowanych opieką, liczby godzin pracy, zlecanych zadań oraz wynagrodzenia za pracę. Oczywiście taka ustna umowa nie zapewnia niani świadczeń emerytalnych ani zdrowotnych. Pozwala natomiast na uzyskanie wyższego dochodu dzięki nieodciąganiu od wypłaty podatków.

Rząd stara się jednak zmienić sytuację prawną niań i zachęcić opiekunki oraz rodziców do podpisywania umów legalizujących tę pracę i zapewniających składki na ubezpieczenia społeczne. Ustawa z dnia 4 lutego 2011 roku o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 wprowadza ulgi finansowe dla rodziców legalnie zatrudniających nianię. Zgodnie z zapisem ustawy przy podpisywaniu umowy z opiekunką rodzice będą zwolnieni z odprowadzania całości bądź części opłat na ubezpieczenie społeczne. Składki te opłacać będzie ZUS od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeśli niania otrzymywać będzie wynagrodzenie wyższe od minimalnego, składki związane z „nadwyżką” zapłacą rodzice.

Opiekunkom i rodzicom pisemna umowa daje też większe gwarancje przestrzegania jej warunków i ewentualną podstawę do roszczeń sądowych. Dodatkowo niania będzie zyskiwać tzw. staż ubezpieczeniowy. Kiedy staż ten wyniesie 20 lat (dla kobiety), uzyska ona gwarancję minimalnej emerytury wypłacanej przez ZUS. Zapisane w Ustawie ulgi odnoszą się do opieki nad dziećmi, które ukończyły 20 tydzień życia, ale nie ukończyły 3 lat. Poza tym rodzice muszą być osobami pracującymi, a więc odprowadzającymi składki społeczne na podstawie umowy cywilno-prawnej, zaś dziecko nie może jednocześnie być umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym bądź pod opieką dziennego opiekuna. Podpisanie umowy niania powinna zgłosić do urzędu gminy zaś rodzice do opłacającego składki ZUS-u.

Zdania na temat rozwiązań zawartych w Ustawie są podzielone. Część niań pragnie zalegalizować swoją pracę, uważając, że jest to zawód, który powinien być traktowany na równi z innymi profesjami. Istnieje jednak spora grupa opiekunek, która uważa, że legalna umowa jeszcze bardziej uszczupli ich zarobki, w związku z czym nie chcą odprowadzać podatków, woląc samodzielnie odkładać pieniądze na emeryturę. W ciągu następnych kilku lat okaże się, z jakim zainteresowaniem spotkają się rządowe rozwiązania, a w związku z tym, czy zmieni się forma zatrudniania opiekunek.

Jak poszukiwać pracy?

Zazwyczaj nianie znajdują zatrudnienie poprzez zamieszczenie oferty w internecie, zarejestrowanie się w agencji opiekunek bądź dzięki poleceniu przez poprzednich zleceniodawców. Ogłoszenia dotyczące opieki nad dziećmi nianie mogą zamieszczać na stronach internetowych portali publikujących oferty pracy oraz za pośrednictwem specjalistycznych serwisów zajmujących się ogłoszeniami wyłącznie z tej branży.

Jednym z najpopularniejszych serwisów jest niania.pl. W serwisie tym nianie zamieszczają swój profil wraz ze zdjęciem, informacjami o doświadczeniu, ukończonych kursach i oczekiwaniach względem zlecenia. Na portalu mogą się również rejestrować rodziny poszukujące niani, które przedstawiają swoją ofertę pracy. Takie portale starają się kontrolować prawdziwość danych osobowych zamieszczanych w ogłoszeniach. Nie ponoszą jednak odpowiedzialności za ewentualne zamieszczanie przez opiekunki niezgodnych z prawdą informacji na temat ich doświadczenia.

Niania decydująca się na przekazanie swojej oferty agencji opiekunek musi zgodzić się na weryfikację swojej wiedzy, sprawdzenie referencji i informacji dotyczących doświadczenia oraz deklaracji związanych z ukończeniem kursów. Po pomyślnie zakończonej rekrutacji niania zostaje umieszczona w bazie firmy, z której korzystają pośrednicy w trakcie doboru personelu do kolejnych zleceń. Rejestracja w agencji może być dobrym rozwiązaniem zwłaszcza dla opiekunek z dużym doświadczeniem. Część rodziców preferuje bowiem zatrudnianie niań, których wiedza została sprawdzona przez agencję. Za taką opiekunkę są również w stanie więcej zapłacić.

Niekiedy nianie otrzymują oferty pracy od znajomych byłych pracodawców. Często zdarza się to, kiedy dziecko osiąga wiek przedszkolny i usługi opiekunki przestają być potrzebne. W takiej sytuacji do niani często zgłaszają się zaprzyjaźnione z rodziną mamy młodszych dzieci, które z chęcią zaoferują posadę sprawdzonej opiekunce. Taki sposób znajdowania zatrudnienia jest korzystny dla obu stron. Rodzice, znając referencje pracownika, czują się bezpieczni. Niania z kolei może zazwyczaj liczyć na szacunek i nie gorsze od poprzednich warunki zatrudnienia.

Popularność usług

Największą popularnością cieszą się usługi związane z opieką nad najmłodszymi dziećmi, które ukończyły już 20 tydzień życia, ale nie osiągnęły jeszcze wieku przedszkolnego. Sytuacja ta związana jest okresem urlopu macierzyńskiego, który w Polsce wynosi standardowo 20 tygodni (dłuższe urlopy przysługują matkom rodzącym więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie). Od 2010 roku istnieje również możliwość skorzystania z dwutygodniowego urlopu dodatkowego. Po tym okresie większość matek chce jednak wrócić do pracy i zaczyna poszukiwać sposobów na zapewnienie dziecku opieki do momentu osiągnięcia przez nie wieku przedszkolnego. Popyt na usługi niań jest większy w dużych miastach i ich okolicach niż na wsiach. Dlaczego? Mieszkanki aglomeracji pracują zazwyczaj poza domem, co koliduje z opieką nad dzieckiem. W miastach mieszkają również rodziny, które przeprowadziły się do tam „za pracą”, a odległość dzieląca ich od miejsca pochodzenia uniemożliwia włączenie w proces wychowawczy babć i dziadków.

Ponieważ większość opiekunek nie legalizuje swojej pracy, nie ma oficjalnych danych dotyczących ilości rodzin zatrudniających opiekunki dla swoich dzieci. Wzrasta jednak zapotrzebowanie na usługi niań. Wpływ na ten stan rzeczy mają wspomniane już zmiany społeczne, związane z chęcią szybkiego powrotu do pracy coraz liczniejszej grupy młodych matek. Dla wielu kobiet, które nie mogą liczyć na wsparcie wychowawcze ze strony rodziny, zatrudnienie niani jest jedyną możliwością na zachowanie aktywności zawodowej. Związane jest to z niewystarczającą ilością żłobków w Polsce. Część mam nie chce również zostawiać pociech w placówkach, w których dziecko będzie musiało dostosować się do rytmu dnia obowiązującego w grupie. Wszystkie te czynniki powodują, że rynek usług związanych z opieką nad dziećmi rozwija się i istnieją duże szanse znalezienia pracy w tym zawodzie.

Jednak w najbliższych latach wpływ na ilość zleceń może mieć wspomniana wcześniej Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Poza ulgami dla osób zatrudniających nianie legalnie, wprowadza ona regulacje, które mają zwiększyć dostępność placówek oferujących opiekę nad najmłodszymi dziećmi. Zgodnie z tą Ustawą żłobki przestają być Zakładami Opieki Zdrowotnej i przechodzą pod opiekę Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Dzięki temu założenie żłobka będzie dużo łatwiejsze, zarówno ze względu na mniej rygorystyczne wymogi sanitarne, jak i na łagodniejsze wymagania kadrowe. Dodatkowo Ustawa wprowadza możliwość otwierania klubów dziecięcych. Otworzenie klubu wiąże się z najmniejszą ilością formalności, ale dzieci w tej placówce mogą przebywać nie dłużej niż 5 godzin i muszą mieć ukończony 1 rok życia.

Rząd liczy, że dzięki Ustawie zostanie otworzonych więcej żłobków i klubów dziecięcych, które zapewnią miejsca dla większej niż dotychczas liczby dzieci. Jeśli rzeczywiście tak się stanie, nianie będą musiały walczyć o swoje miejsce na rynku pracy z rosnącą konkurencją ze strony klubów i żłobków. Trudno jednak przewidzieć, czy rodzice będą preferowali opiekę w placówce od usług niani. Nie wiadomo też, jak duża liczba klubów dziecięcych i żłobków otworzy się w najbliższych latach i w jaki sposób wpłynie to na popyt na usługi niań.

Wymagania i predyspozycje do zawodu niani

Nie istnieją żadne ustalone prawnie wymogi, jakie opiekunka dziecięca powinna spełniać. Niania nie musi mieć wykształcenia pedagogicznego ani ukończonych specjalistycznych kursów. W Polsce wyłącznie rodzice decydują o tym, jakie wymagania stawiają opiekunkom swoich pociech. Większość zleceniodawców preferuje opiekunki z doświadczeniem, często przy pracy z dziećmi w konkretnym przedziale wiekowym. Niektórzy rodzice szukają niani w określonym wieku, większość chce, aby opiekunka była wolna od nałogów. Zazwyczaj jednak decyzja o przyjęciu niani na stałe zapada w początkowym okresie współpracy, podczas którego rodzice pilnie obserwują nowego pracownika. Opiekunka może liczyć na stałą współpracę, jeśli nawiąże dobry kontakt z dzieckiem, a opieka przebiega bezkonfliktowo.

Istnieje zestaw predyspozycji, które ułatwiają pracę z małymi dziećmi. Należą do nich empatia i dobre zdolności komunikacyjne, oparte na rozumieniu specyfiki funkcjonowania i myślenia dzieci. Szczególnie w przypadku niemowląt ważne jest wyczuwanie emocji, potrzeb i obaw dziecka. W tej pracy konieczne są również cierpliwość i zdecydowanie. Niania powinna być osobą, która jasno precyzuje zasady postępowania, pozwalając dziecku zrozumieć świat i rządzące nim reguły. Opiekunka nie może jednak reagować gwałtownie i wykazywać się brakiem ciepła i cierpliwości. Poza tym dobra opiekunka to osoba odpowiedzialna, która swoje obowiązki wypełnia rzetelnie i jest w pełni świadoma konsekwencji ewentualnych zaniedbań. Ostatecznie, w pracy niani pomocna będzie kreatywność pozwalająca na dostosowanie się do nowych wyzwań i zmienności oczekiwań najmłodszych.

Osoby, które pragną profesjonalnie zająć się opieką nad dziećmi, mogą skorzystać z szerokiej gamy kursów organizowanych przez prywatne ośrodki szkoleniowe, poradnie pedagogiczno-psychologiczne oraz wydziały pedagogiczne uczelni. Istnieje również możliwość ukończenia szkoły policealnej o specjalizacji z opieki dziecięcej. W trakcie kursów poruszane są zagadnienia z podstaw pedagogiki i psychologii rozwojowej dziecka, metod planowania dnia oraz pielęgnacji i żywienia najmłodszych. W zakres szkolenia wchodzi również kurs pierwszej pomocy. Prócz kursów wsparciem dla każdej niani są ogromne zasoby literatury poświęconej stymulacji rozwoju dziecka.

Zarobki

Zarobki niani zależne są od jej wykształcenia i doświadczenia oraz miejscowości, w której szuka zatrudnienia. Stawki zmieniają się również w zależności od zakresu obowiązków i ilości godzin spędzanych z dzieckiem. Dla wielu rodzin ogromną przeszkodą przy zatrudnieniu opiekunki są koszty związane z jej wynagradzaniem. Z dostępnych na forach opinii matek wynika, że dla wielu z nich zatrudnienie niani niweczy korzyści materialne związane z powrotem do pracy. Często bowiem na wynagrodzenie niani pracującej na pełen etat musiałyby poświęcić całą wypłatę. Stąd wiele rodzin decyduje się na zatrudnienie bardzo młodych opiekunek, najczęściej studentek. Osoby takie dopiero zdobywają doświadczenie, a pracę niani traktują jako dodatkowe i niekolidujące z nauką źródło dochodu. Studenci mają dodatkowo opłacone składki zdrowotne. W związku z tym takie nianie często zgadzają się na stosunkowo niskie stawki i pracują za około 5-7 PLN za godzinę. Najwięcej zaś zarobią opiekunki z wykształceniem pedagogicznym lub ukończonym szkoleniem oraz kursem pierwszej pomocy. Takie nianie mogą liczyć na stawki wyższe niż 16 PLN za godzinę pracy.

Zakończenie

Wiele niań traktuje swoją pracę jako dodatkowe źródło dochodu, którego warto podjąć się na studiach lub na emeryturze. Dla takich osób praca niani może być przyjemnym i pożytecznym sposobem zagospodarowania wolnego czasu i powiększenia domowego budżetu. Istnieje jednak coraz większa grupa niań, które opiekę nad dziećmi uznają za swój zawód i pragną zdobywać coraz wyższe kwalifikacje. Są to osoby, dla których jest to praca w pełnym wymiarze godzin, wymagająca stałego samokształcenia i zapoznawania się z najnowszą literaturą naukową. Wydaje się, że takie nianie ma wspierać Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Nie wiadomo, czy w związku z tym znacząco powiększy się grono zawodowych niań. Wydaje się jednak, że na rynku usług związanych z opieką nad dziećmi mogą zajść pewne zmiany. Szanse na zatrudnienie posiadają w tej branży zarówno osoby pragnące zajmować się tym zawodem dorywczo, jak i w pełnym wymiarze godzin. Popyt na nianie napędzany jest bowiem zmianami w społecznym postrzeganiu roli matki i nie maleje mimo niżu demograficznego.

Redakcja portalu rynekpracy.pl