Analizując rynek pracy należy mieć świadomość jego ciągłej modyfikacji. Zawody i specjalności, a także kompetencje, na które jeszcze kilka lat temu było zapotrzebowanie obecnie niekoniecznie muszą gwarantować zatrudnienie. Brak świadomości zmian i brak wiedzy o prognozach dotyczących zapotrzebowania na określonych pracowników w przyszłości prowadzi do niedostosowania kompetencyjnego pomiędzy grupami reprezentującymi podaż i popyt na rynku pracy. Mimo stosunkowo wysokiego poziomu bezrobocia w Polsce pracodawcy często mają problem w pozyskaniu pracowników o określonych kompetencjach, czy uprawnieniach. Ten paradoks można tłumaczyć większą selektywnością naboru ze strony pracodawców w warunkach trudniejszej sytuacji rynkowej – uważa prof. dr hab. Jarosław Górniak (Uniwersytet Jagielloński). Skalę tego problemu obrazują liczne badania i analizy prowadzone przez organizacje i instytucje zajmujące się tą tematyką.
W jakich sektorach/branżach występuje najwięcej wolnych miejsc pracy?
Informacji o działach gospodarki, w których występuje największe zapotrzebowanie na pracowników możemy zaczerpnąć m.in. z opracowania Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej „Zawodowy deficytowe i nadwyżkowe w I półroczu 2014 roku”. Użyty w tabeli 1. wskaźnik deficytu obrazuje różnicę między liczbą zarejestrowanych bezrobotnych a liczbą zarejestrowanych ofert pracy w danej sekcji.
Do sekcji o największej przewadze liczby zgłoszonych wolnych miejsc pracy nad liczbą zarejestrowanych bezrobotnych w okresie I półrocza 2014 roku należały:
- administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne - jako przyczynę wysokiego zapotrzebowania na pracowników w tej sekcji można podać zaangażowanie Polski w euroatlantyckich i europejskich strukturach bezpieczeństwa, co stwarza potrzebę przygotowania specjalistów ze znajomością zagadnień wojskowych i obronnych, swobodnie poruszających się w obszarze bezpieczeństwa,
- działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca - sekcja ta obejmuje wiele rodzajów działalności wspomagających działalność gospodarczą, w tym działalność związaną z administracyjną obsługą biura, wynajem i dzierżawę oraz działalność związaną z zatrudnieniem. Zapotrzebowanie na powyższe usługi, a co za tym idzie na pracowników je wykonujących wynika z korzystania przez przedsiębiorstwa z profesjonalnych usług firm specjalizujących się w powyższych obszarach.
Interesujące dane płyną również z badania Departamentu Badań Demograficznych i Rynku Pracy Głównego Urzędu Statystycznego „Popyt na pracę w III kwartale 2014 roku”. W tabeli 2. zaprezentowano sekcje, w których istniały wolne wakaty pod koniec badanego okresu.
Na podstawie zaprezentowanych powyżej wyników badań można stwierdzić, że zdecydowanie najwięcej wolnych miejsc pracy zanotowano w jednostkach prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (24,5%). Dużą liczbą wolnych miejsc pracy dysponowały także przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie handlu hurtowego i detalicznego oraz napraw pojazdów samochodowych (18,1%), budownictwa (9,2%) oraz transportu i gospodarki magazynowej (8,1%). Powyższe sekcje zostały wyróżnione w tabeli 2. kolorem niebieskim.
Jakie zawody są najbardziej pożądane przez pracodawców?
Opierając się na opracowaniu Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej „Zawodowy deficytowe i nadwyżkowe w I półroczu 2014 roku” wyróżnić można również najbardziej pożądane na rynku pracy zawody. W tabeli 3. ukazane zostało 29 zawodów według przewagi zgłoszonych wolnych miejsc pracy nad bezrobotnymi w danym zawodzie.
W skali całego kraju zdecydowanie najczęściej poszukiwaną grupą pracowników poprzez urzędy pracy byli robotnicy gospodarczy oraz technicy prac biurowych. Są to zawody niewymagające wysokich kwalifikacji. Wysokie zapotrzebowanie na przedstawicieli właśnie tych zawodów można tłumaczyć polityką rządową mającą na celu wspieranie osób pozostających bez pracy. Poprzez organizowanie prac interwencyjnych i robót publicznych tworzone są miejsca pracy dla pracowników wykonujących proste prace fizyczne. Z kolei możliwość odbycia przez młodych ludzi dofinansowanych staży m.in. w działach administracyjno-biurowych skłania przedsiębiorstwa do poszukiwania pracowników wykonujących prace właśnie w tym zakresie.
Należy zaznaczyć, że powyższe zestawienie zawodów deficytowych jest o tyle niedoskonałe, że ukazuje wyłącznie dane rejestrowe pochodzące z urzędów pracy (zarejestrowani bezrobotni i oferty pracy). Pracownicy o wyższych, często specjalistycznych kwalifikacjach rzadko kiedy poszukiwani są za pośrednictwem urzędów pracy. Do przedstawienia pożądanych kompetencji i kwalifikacji tej grupy pracowników konieczną byłaby bardziej dogłębna analiza, w tym na przykład specjalistycznych portali internetowych. Na tego typu analizie oparte jest przytoczone wyżej badanie GUS. Wyniki omawianego badania wskazują, że w okresie obejmującym III kwartał 2014 roku jednostki dysponujące wolnymi miejscami pracy najczęściej poszukiwały:
- robotników przemysłowych i rzemieślników (22,1%),
- specjalistów (21,7%),
- operatorów i monterów maszyn i urządzeń (15,0%),
- pracowników usług i sprzedawców (12,3%),
- pracowników biurowych (11,7%).
Natomiast najwięcej nowych miejsc pracy zostało utworzonych w przedsiębiorstwach zajmujących się:
- handlem i naprawami pojazdów samochodowych (25,0%),
- przetwórstwem przemysłowym (20,2%),
- przetwórstwem przemysłowym (20,2%),
- budownictwem (13,7%),
- działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (5,9%),
- edukacją (5,2%),
- administrowaniem i działalnością wspierającą (5,1%),
- transportem i gospodarką magazynową (5,1%).
Według danych przedstawionych w opracowaniu GUS nowo utworzone wolne miejsca pracy przeznaczone były dla pracowników ze wszystkich grup zawodowych w proporcjach przedstawionych poniżej.
Największą liczbę wolnych nowo utworzonych miejsc pracy odnotowano w grupie zawodowej specjalistów głównie w jednostkach dużych, działających w ramach sektora prywatnego.
Jaki jest profil kompetencyjny potencjalnych kandydatów?
Oprócz wiedzy o sektorach gospodarki i zawodach, na które notuje się wysokie zapotrzebowanie, do znalezienia satysfakcjonującej pracy konieczna jest również analiza kompetencji, którymi powinien wyróżniać się potencjalny kandydat. Czym właściwie są kompetencje? Definicji tego pojęcia jest wiele, tematyce niniejszego artykułu najbliższa wydaje się być definicja zaproponowana przez S. Whiddett i S. Hollyforde: Kompetencja w zakresie wykonywanej pracy to zespół cech danej osoby, na który składają się charakterystyczne dla tej osoby elementy, takie jak motywacja, cechy osobowości, umiejętności, samoocena związana z funkcjonowaniem w grupie oraz wiedza, którą ta osoba sobie przyswoiła i którą się posługuje. Osoby planujące swoją karierę zawodową oprócz zdobywania odpowiedniego wykształcenia powinny zastanowić się nad tymi elementami, tak aby dopasować je optymalnie do danego stanowiska pracy.
W raporcie z badań pracodawców i ofert pracy realizowanych w ramach projektu Bilans Kapitału Ludzkiego zaprezentowano wymagania dotyczące pracowników poszukiwanych do pracy w określonych zawodach. Przedstawione wymagania dotyczyły m.in. poziomu wykształcenia oraz typu kompetencji. W kolejnych dwóch tabelach ukazano wyniki badań w podanych zakresach.
Kolorem niebieskim zaznaczono najbardziej pożądane poziomy wykształcenia w danej grupie zawodowej. Wykształcenie zasadniczo-zawodowe preferowane jest w grupach zawodowych charakteryzujących się wykonywaniem pracy powiązanej z pewnymi umiejętnościami praktycznymi lub pracy fizycznej. Wykształcenie średnie wymagane jest wśród pracowników tzw. średniego szczebla (technicy, pracownicy biurowi, sprzedawcy) oraz wśród operatorów i monterów maszyn i urządzeń. Do wykonywania tych zawodów niezbędne wydaje się być posiadanie wiedzy ogólnej, a także pewnych umiejętności społecznych (związanych na przykład z bezpośrednim kontaktem z klientem). Z kolei wykształcenie wyższe niezbędne jest w grupie stanowisk kierowniczych, a także specjalistycznych. Pracownicy należący do tych dwóch grup powinni posiadać pewien stopień wiedzy teoretycznej, często potwierdzony certyfikatami, bądź dyplomami. W ich przypadku konieczne wydaje się być również posiadanie odpowiednich predyspozycji do zarządzania oraz samodzielnej pracy.
Podejmując decyzję o wyborze ścieżki edukacyjnej warto zwrócić uwagę na aktualne preferencje pracodawców, własne predyspozycje oraz możliwości, które dane wykształcenie zapewnia. Czasem jednak bardzo trudno jest ocenić poziom zapotrzebowania na absolwentów poszczególnych szkół. Jeszcze kilkanaście lat temu szkoły zawodowe świeciły pustkami. Ogromna część młodego pokolenia wybierała licea ogólnokształcące oraz technika, by móc kontynuować edukację na studiach. Według danych Ministerstwa Edukacji w 2003 roku w szkołach zawodowych kształciło się zaledwie 16% absolwentów gimnazjów. Obecnie mimo polityki rządowej propagującej kształcenie w szkołach zawodowych, liczba uczniów tego typu szkół nadal jest niewielka (w 2014 roku szkołę zawodową wybrało 17% absolwentów gimnazjów). Zastanawiające jest to, że pomimo małej liczby absolwentów szkół zasadniczych i stosunkowo wysokiego zapotrzebowania na robotników przemysłowych i pracowników prac prostych, to właśnie tę grupę fachowców bezrobocie dotyka najbardziej (9,5% Polaków), nieco mniej bezrobotnych występuje w grupie absolwentów techników (8%), natomiast najmniejszą grupę stanowią bezrobotni z wyższym wykształceniem (4,3%).
W tabeli 6. kolorem niebieskim zaznaczono po dwa najbardziej preferowane rodzaje kompetencji w każdej grupie zawodowej. Na podstawie przedstawionych danych można wysnuć wniosek, że do najbardziej przydatnych kompetencji należą kompetencje samoorganizacyjne (w siedmiu grupach zawodowych) oraz zawodowe (w czterech grupach zawodowych), następnie kompetencje interpersonalne (w trzech grupach zawodowych) oraz kompetencje kierownicze i fizyczne (w jednej grupie zawodowej).
Podsumowując można stwierdzić, że znajomość zapotrzebowania na konkretne kwalifikacje czy kompetencje wpływa na wzrost szans na znalezienie satysfakcjonującej pracy. Osoby świadome obecnej sytuacji na rynku, potrafiące celowo kierować swoją specjalizacją zawodową, jak i posiadanymi kompetencjami znacznie łatwiej dostosują się do panujących realiów i będą mogły efektywnie kierować swoją karierą.
Magdalena Jxyzoń
