Koszty pracy w Unii Europejskiej w latach 2008-2012

Według danych Eurostatu z 2012 roku średnie godzinowe koszty pracy we wszystkich państwach członkowskich UE, w przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 10 osób i z wyłączeniem rolnictwa i administracji publicznej, wahały się od 3,7 EUR do 39,0 EUR (patrz wykres 1). Najniższe średnie koszty płacy ponosili pracodawcy w Bułgarii, zaś najwyższe w Szwecji – warto zauważyć, że jest to różnica o rząd wielkości. Dla Norwegii, która również wystąpiła w zestawieniu, średnie koszty były jeszcze wyższe (48,3 EUR). Średnia dla Unii wyniosła 23,4 w przypadku UE27 (w zestawieniu nie ujęto Chorwacji) i 28,0 dla państw ze strefy Euro (EA17).

Na koszty pracy składają się płace i wynagrodzenia oraz koszty pozapłacowe (patrz schemat 1). Te ostatnie obejmują wszystkie elementy całkowitych kosztów pracy, które są ponoszone przez przedsiębiorstwo poza wynagrodzeniem bezpośrednim. Jest to kategoria obszerna i zróżnicowana: wyróżnia się bezpośrednie pozapłacowe koszty pracy (wynagrodzenie za czas nieprzepracowany, np. za czas urlopów wypoczynkowych, oraz płatności w naturze, np. za mieszkanie pracownika) oraz pośrednie pozapłacowe koszty pracy (składki na ubezpieczenie społeczne odprowadzane przez pracodawców, ubezpieczenie rentowe, ubezpieczenie wypadkowe, koszt utrzymywania Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, wydatki na transport, kulturę, opiekę zdrowotną itp.). Na pozapłacowe koszty pracy mają m.in. wpływ przepisy prawne, porozumienia pomiędzy pracodawcami a związkami zawodowymi, sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw oraz ich polityki personalne.



Pod względem udziału wynagrodzeń w ogólnym koszcie pracy państwa UE27 oraz EA17 nie różnią się istotnie (odpowiednio 76% i 74%). Najwyższe obciążenie dodatkowymi kosztami pracy występowało we Francji – wynagrodzenie stanowiło zaledwie 66% całkowitych kosztów. Na przeciwnym biegunie znalazła się Malta, w której wynagrodzenie to aż 92% całkowitych kosztów. Polska z wartością 83% plasuje się ponad średnią unijną, co oznacza, że udział zarobków w całkowitym koszcie pracy jest stosunkowo wysoki na tle Wspólnoty – oczywiście w ujęciu procentowym (w wartościach bezwzględnych jest on niski, co wynika z ogólnie niskiego poziomu wynagrodzeń w Polsce). W rankingu pozapłacowych kosztów pracy z wynikiem 16,7% znajdujemy się na 9. pozycji, zaraz za Cyprem, Bułgarią i Wielką Brytanią (por. tabela 1).





Pomimo względnie niskiego poziomu pozapłacowych kosztów pracy w Polsce w porównaniu do innych członków Unii Europejskiej to jednak właśnie te wydatki okazują się być najdotkliwszym obciążeniem dla właścicieli małych przedsiębiorstw, jak wynika z ankiety Tax Care i Idea Bank z końca 2012 roku (por. wykres 2). Tę niespójność łatwiej zrozumieć, zdając sobie sprawę z faktu, iż różnica w wysokości płac, w poziomie rozwoju gospodarki oraz w poziomie zamożności społeczeństwa pomiędzy Polską a bogatymi krajami Unii jest bardzo duża. Mimo że pozapłacowe koszty pracy wyrażone w postaci czy to proporcji do całkowitych kosztów pracy, czy jako bezwzględny koszt w EUR są w Polsce niskie, to są dużo bardziej dotkliwe dla pracodawców. Dzieje się tak ze względu na ogólnie niski koszt godziny pracy w Polsce. Przykładowo we Francji koszty pozapłacowe stanowią 34% całkowitych kosztów, czyli ponad 2 razy więcej niż w Polsce. Jednak pozostałe 66% przypadające na koszty wynikające z wynagrodzenia brutto we Francji dają aż 22,71 EUR, podczas gdy w Polsce pozostałe 83% to tylko 6,16 EUR (por. tabela 1). Zagadnienie to jest tym bardziej ważne, że sektor mikroprzedsiębiorstw definiuje w Polsce bardzo istotną część gospodarki: odpowiada za ok. 1/5 miejsc pracy ogółem, stanowi blisko 96% wszystkich przedsiębiorstw i wnosi istotny wkład do polskiego PKB (ponad 30%).



Koszt godziny pracy w Unii Europejskiej systematycznie rośnie od 2008 roku, średnio o 2,0 p.p. rocznie w UE27 i nieco więcej, bo o 2,2 p.p. w EA17 (por. wykres 3). Dynamika zmian dla Polski w tym samym okresie jest bardziej złożona: w 2009 r. miał miejsce wyraźny spadek godzinowego kosztu pracy, po czym w 2010 r. nastąpiło odbicie i od tego momentu obserwuje się trend wzrostowy, jednak jest on wolniejszy niż dla średniej dla Wspólnoty (1,4 p.p. / rok). W Polsce w 2012 r. wskaźnik ten był wciąż niższy niż w 2008 r. (7,4 EUR vs 7,6 EUR). Koszty pracy będą w Polsce rosły dalej ze względu na rozwój gospodarki oraz wzrost wydajności pracy, a wraz z nimi również będzie rósł poziom wynagrodzeń. Także wzrost płacy minimalnej wpływa na większe koszty pracy: w 2013 roku płaca minimalna wzrosła względem 2012 roku z 1 500 do 1 600 PLN, co przekłada się na wzrost składek na ZUS o 120,74 PLN miesięcznie na jednego pracownika. Perspektywy są jednak umiarkowanie optymistyczne, gdyż wzrost gospodarczy jest na niskim poziomie. Również pod względem wydajności pracy, mierzonej jako wartość PKB przypadająca na 1 przepracowaną godzinę, jest jeszcze wiele do zrobienia. Wg danych OECD w 2012 r. (por. tabela 2) Polska osiągnęła 61% średniej wydajności pracy wśród wszystkich krajów stowarzyszonych w OECD i tylko 53% wydajności państw należących do strefy Euro. W tym zestawieniu spośród krajów UE gorsza okazała się jedynie Estonia.





W Polsce najwyższe godzinowe koszty pracy miały miejsce w podmiotach, których główne obszary działalności były niebiznesowe, czyli w edukacji, ochronie zdrowia, opiece społecznej i sztuce, z wyłączeniem administracji publicznej. W porównaniu do średniego kosztu godziny pracy w całej polskiej gospodarce koszt godziny pracy w działalności głownie niebiznesowej stanowił aż 114% (patrz wykres 4). Jest to wynik zaskakujący na tle średniej dla Unii Europejskiej oraz strefy Euro, w przypadku których koszt godziny pracy w tym obszarze był szacowany poniżej średniej (odpowiednio 98% i 97%). Z kolei dla UE27 i EA17 najdroższa była w 2012 r. godzina pracy w przemyśle (103% i 108%), która w Polsce była równa średniej dla wszystkich branż (100%). Najniższe całkowite koszty związane były z budownictwem, zarówno w UE27 (90%) oraz EA17 (87%), jak i w Polsce (85%).



Wysokie koszty pracy stanowią barierę dla tworzenia nowych miejsc pracy. W ocenie tego parametru rynku pracy należy kierować się nie tylko jego bezwzględną wartością, ale raczej interpretować go w odniesieniu do „siły” całej gospodarki. Dlatego stosunkowo niskie koszty pracy w Polsce na tle krajów UE27, wyrażone w EUR, dla przedsiębiorców i tak mogą okazywać się dużym problemem. Tym bardziej że w Polsce zwiększane są obciążenia wynikające z kosztów pozapłacowych, zwłaszcza pośrednie koszty zatrudnienia w postaci składek na ubezpieczenia. Ma to przekładać się na poprawę sytuacji pracowników, np. przez zapewnienie wyższych emerytur w przyszłości lub wyższego odszkodowania w razie wypadku przy pracy, choć prawdopodobnie służy zmniejszaniu deficytu budżetowego. Podwyższanie kosztów zatrudniania prowadzi też do obniżania wynagrodzeń lub ich zamrażania, a z każdą podwyżką płacy minimalnej pojawia się grupa osób, których pracodawcom już się nie opłaca zatrudniać. Zwiększanie kosztów powoduje też odpływ pracodawców i pracowników do tzw. szarej strefy, co obniża konkurencyjność gospodarki.

W nadchodzących latach można spodziewać się dalszego wzrostu kosztów pracy zarówno dla całej UE, jak i w Polsce. Podsumowując, można sprowadzić to do następującego wniosku: jest to korzystne, o ile wzrost ten wynikać będzie głównie ze wzrostu wynagrodzeń, zwłaszcza w przypadku państw o słabiej rozwiniętej gospodarce. Dopiero od pewnego wysokiego poziomu całkowitych kosztów można pozwolić na większy udział kosztów pozapłacowych, choć też oczywiście w rozsądnym zakresie (w przypadku Francji są one prawdopodobnie zbyt wysokie).