Fakty i mity o pracownikach fizycznych

W Polsce istnieją silne stereotypy dotyczące pracowników fizycznych. Wiele osób sądzi, że jest to zajęcie dla najmniej zdolnej części społeczeństwa, która nie jest w stanie sprostać wymogom pracy umysłowej. Okazuje się jednak, że wybór tej profesji może świadczyć o sporej zaradności życiowej i dobrej znajomości rynku pracy. Wyspecjalizowani pracownicy fizyczni jako nieliczni nie muszą martwić się o zatrudnienie. Takiego specjalisty poszukuje wielu pracodawców. Za doświadczonego i przeszkolonego fachowca firmy są też w stanie dużo zapłacić.

Stereotyp pracownika fizycznego

Pracownicy fizyczni to bardzo niejednorodna grupa zawodowa. Obowiązki zatrudnionych są bardzo zróżnicowane i uzależnione od posiadanych kwalifikacji oraz miejsca zatrudnienia. W Klasyfikacji Zawodów i Specjalności wprowadzanej rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej można odnaleźć trzy grupy zawodowe wykonujące zadania powszechnie kojarzone z pracą fizyczną. Do tych grup należą robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń oraz pracownicy przy pracach prostych. Osoby zatrudniane przy pracach prostych należą do grupy niewykwalifikowanych pracowników fizycznych. Do wykonywania tej pracy nie są potrzebne umiejętności i wiedza nabyte w trakcie nauki czy praktyk zawodowych. Do wykonywania prac związanych z obsługą maszyn, prac rzemieślniczych i przemysłowych konieczne jest zdobycie kwalifikacji uzyskiwanych w zasadniczych szkołach zawodowych czy liceach profilowanych oraz w trakcie praktycznej nauki zawodu.

Pracownicy fizyczni z kwalifikacjami to grupa zawodowa poszukiwana obecnie przez pracodawców. Istnieje jednak silny deficyt przedstawicieli tej profesji. W ostatnich latach zmieniła się struktura wykształcenia Polaków. Zgodnie z danymi publikowanymi przez GUS na podstawie Spisu Powszechnego z 2011 roku prawie 17% Polaków posiada wyższe wykształcenie. W 2002 roku ten etap edukacji ukończyło niecałe 10% mieszkańców kraju. Zgodnie z analizami przeprowadzonymi dla Instytutu Spraw Publicznych zjawisko to związane jest z silnym promowaniem zdobywania wyższego wykształcenia jako gwarancji dobrze płatnej pracy i prestiżu społecznego. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku silny nacisk na zdobywanie wyższego wykształcenia był połączony z deprecjonowaniem szkół zawodowych jako dalszej ścieżki edukacji. Uznawano, że jest to wybór dla najsłabszych i pozbawionych ambicji. Dodatkowo szerzyły się opinie o niskim poziomie nauczania, licznych patologiach i problemach wychowawczych wśród uczniów tych szkół. Zmieniła się również polityka edukacyjna promująca otwieranie licznych, tańszych i bardziej popularnych szkół ogólnokształcących. W konsekwencji obserwuje się zmiany w proporcjach uczniów w poszczególnych typach szkół.

Pracownik fizyczny w systemie kształcenia i na rynku pracy

Stereotyp pracy fizycznej rozmija się z realiami panującymi na rynku pracy. W praktyce okazuje się, że dobry elektryk, szlifierz, operator maszyn, budowlaniec czy hydraulik musi mieć odpowiednią wiedzę i spore doświadczenie. Jest to szczególnie ważne przy dużych projektach budowlanych i w firmach, gdzie od pracowników tego szczebla zależy skuteczność robót i opanowanie sytuacji kryzysowych. Awaria powodująca przestój produkcji może tam drogo kosztować. Pracownicy niewykwalifikowani też mogą liczyć na zatrudnienie, ale ich sytuacja na rynku nie jest aż tak korzystna, a zarobki zdecydowanie niższe. Stąd coraz więcej mówi się o zmianach w systemie edukacji, jakie należy wprowadzić w celu kształcenia nowych kadr wśród pracowników fizycznych. Samorządy i Ministerstwo Edukacji widzą potrzebę finansowego wsparcia szkół w celu poprawy jakości nauczania. Zrezygnowano też z zamykania szkół zawodowych, a ich oferta edukacyjna ma w najbliższych latach poszerzać się i coraz lepiej odpowiadać potrzebom rynku. Wiele kierunków jest obecnie źle dopasowanych do oczekiwań pracodawców, a program nauczania nie pozwala na zdobycie niezbędnych kwalifikacji.

Na konferencji Wykwalifikowani pracownicy fizyczni cenną inwestycją dla Polski (listopad 2010) przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej deklarowali chęć ustawicznego dostosowywania programu kształcenia do rynków lokalnych. Stale analizuje się i zmienia zawody znajdujące się w Klasyfikacji Zawodów Szkolnictwa Zawodowego. Wyodrębniane są również kwalifikacje niezbędne do pracy w tych zawodach. Ministerstwo dostrzega też potrzebę promocji edukacji zawodowej i technicznej jako równorzędnej alternatywy dla nauki akademickiej. Dzięki temu powoli zmienia się obraz pracowników fizycznych w społeczeństwie, a młodzi ludzi coraz częściej przy wyborze ścieżki edukacji biorą pod uwagę szkoły zawodowe i technika. Zgodnie z danymi zawartymi w raporcie MEN Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce w 2006 roku w szkołach zawodowych uczyło się 198 681 uczniów. W roku 2009 do takich szkół uczęszczało 205 000 osób. Wzrosła też liczba młodych ludzi zainteresowanych edukacją techniczną. W 2006 roku technika wybrało 509 917 osób, podczas gdy w 2009 roku było ich niemalże 518 000.

Zapotrzebowanie na pracowników fizycznych

Zmiana w postrzeganiu pracy fizycznej związana jest ze wzrostem świadomości społecznej na temat zapotrzebowania na specjalistów. Przeprowadzane są badania wskazujące na deficyt wyspecjalizowanych pracowników fizycznych na rynku. Zgodnie z Raportem Bilans Kapitału Ludzkiego przeprowadzonym przez specjalistów Departamentu Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Polskiej Agencji Rozwoju i Przedsiębiorczości oraz Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego pracodawcy w drugiej połowie 2010 roku najczęściej poszukiwali pracowników z trzech grup zawodowych: wykwalifikowani robotnicy, specjaliści i pracownicy z działu usług. 40% pracodawców poszukujących pracownika było zainteresowanych zatrudnieniem robotnika z kwalifikacjami budowlanymi, do obróbki metalu, kierowców i operatorów maszyn. Równie chętnie zatrudniano specjalistów lekarzy, informatyków, architektów, specjalistów w zakresie ekonomii i zarządzania oraz telekomunikacji. 20% pracodawców poszukujących pracownika chciało przyjąć do pracy sprzedawców, w tym pracowników biura obsługi klienta. Pracodawcy (75% badanych) równocześnie deklarowali największe trudności przy obsadzaniu tych stanowisk.

Danych na temat zapotrzebowania na pracowników w poszczególnych branżach dostarczają również analizy prowadzone przez urzędy pracy. Tworzą one zestawienia zawodów deficytowych, a więc takich, na które zapotrzebowanie na rynku pracy przewyższa liczbę osób poszukujących zatrudnienia w tej profesji. Zgodnie z raportem zbiorczym Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Zawody deficytowe i nadwyżkowe w I półroczu 2011 roku połowa profesji z pierwszej „dwudziestki” rankingu to zawody, w których zatrudnia się pracowników fizycznych.



Oczywiście nie wszyscy pracownicy fizyczni mogą liczyć na tak duże zainteresowanie ich usługami. Część profesji znalazła się nawet w rankingu zawodów nadwyżkowych, a więc takich, w których liczba ofert jest mniejsza niż liczba osób chętnych do rozpoczęcia pracy. Do takich zawodów należy między innymi ślusarz, stolarz czy murarz. Popyt na poszczególnych specjalistów jest też silnie zróżnicowany regionalnie. Zawody będące deficytowymi w pewnych województwach mogą być nadwyżkowe w innych częściach kraju. Jest to związane z różnicami w natężeniu przemysłu i rozwoju branż w poszczególnych regionach.

Cyklicznie prowadzone badania ManpowerGroup mają na celu wskazanie najbardziej deficytowych zawodów dla całego kraju. Zgodnie z ich wynikami w ostatnich latach utrzymuje się na rynku niedobór wykwalifikowanych pracowników fizycznych. Z obsadzeniem stanowisk w tej grupie pracodawcy mają największe problemy. Sytuacja prezentuje się podobnie w całej Europie. W 2012 roku pracownicy fizyczni z kwalifikacjami ponownie uplasowali się na pierwszym miejscu wśród najbardziej poszukiwanych zawodów kontynentu. Europejski popyt na pracowników fizycznych dodatkowo zwiększa zapotrzebowanie krajowe, gdyż duża część najlepszych specjalistów zdecydowała się na wyjazd za granicę w poszukiwaniu lepszych warunków finansowych. Tabela 1. przedstawia wyniki badania ManpowerGroup „Niedobór Talentów” z 2012 roku.

Zakończenie

Istnieje wiele wad pracy fizycznej. Wykonuje się ją w trudnych warunkach. Budowy muszą być kontynuowane w trakcie upałów i deszczów. Pracownicy fizyczni są narażeni na ogromne przeciążenia podczas obsługi sprzętu i podnoszenia ciężkich materiałów. Pracują w niewygodnych pozycjach i hałasie. Stąd typowymi chorobami zawodowymi pracowników fizycznych są problemy z kręgosłupem i częste bóle mięśni. Wielu profesjonalistów z czasem awansuje na stanowiska kierownicze. Mimo to praca w tym zawodzie do 67. roku życia to spore wyzwanie. Wydaje się jednak, że coraz większa grupa ludzi jest w stanie je podjąć. Na przepełnionym rynku pracy profesja, dzięki której nie trzeba martwić się o zatrudnienie, to ogromne błogosławieństwo.