Jedną z niewielu rzeczy, które wiadomo na pewno o dzisiejszym rynku pracy, jest ta, że rynek jest bardzo konkurencyjny. Młode osoby myślące poważnie o swojej przyszłości zawodowej nie mają obecnie wyjścia – muszą aktywnie o nią zadbać. Jak to zrobić?
Do planowania własnej kariery zawodowej warto podejść kompleksowo – skorzystać z kilku możliwości równocześnie. Z jednej strony wykorzystać narzędzia, z którymi pracuje się samodzielnie. Z drugiej strony – udać się po wsparcie do instytucji i firm, które profesjonalnie zajmują się doradztwem zawodowym.
Jak wygląda młody pracownik w oczach pracodawców?
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych (PKPP) Lewiatan przeprowadziła w 2012 roku w ramach projektu „Uczelnia przyjazna pracodawcom” badania, w których pracodawcy oceniali kompetencje absolwentów. Wynika z nich, że największe znaczenie dla pracodawców mają wiedza, umiejętności, doświadczenie oraz kompetencje psychospołeczne. Pracodawcy wskazują na problem z wykorzystaniem przez absolwentów posiadanej wiedzy teoretycznej w praktyce – mają oni trudności z łączeniem teorii z praktyką oraz z organizacją pracy, obsługą i utrzymywaniem kontaktu z klientami, rozwiązywaniem problemów i, co jest zaskakujące, ze znajomością języków obcych. Z omawianych badań wynika, że jedynie nieco ponad połowa absolwentów rozpoczyna karierę zawodową w wyuczonej profesji.
Już od kilku lat wiadomo, że tytuł magistra nie daje gwarancji zatrudnienia. Szansą dla młodych ludzi jest łączenie nauki z pracą zawodową, bo dzięki temu nabywają nie tylko umiejętności praktyczne, ale też wykształcają cechy dobrego pracownika. Aby po studniach nie mieć problemu z wejściem na rynek pracy, nie wolno kierować się modą i emocjami – coś, co jest popularne dziś, za pięć lat może już takie nie być; naśladowanie znajomych, chęć studiowania z osobami, które się lubi, realizowanie niespełnionych marzeń rodziców nie jest dobrym kryterium wyboru zawodu.
Na rynku widać stałe zapotrzebowanie na pracowników technicznych i informatycznych. Wiadomo jednak, że nie każdy poradzi sobie na politechnikach i kierunkach ścisłych. Warto wtedy zastanowić się nad wyborem szkoły policealnej, która uczy praktycznego zawodu – daje bazę, po której można podnosić kwalifikacje, doszkalać się, nabywać kolejne uprawnienia. Wybór takiej szkoły nie zamyka szans na dalsze kształcenie, a może uchronić przed zmarnowaniem kilku lat na źle wybranych studiach.
Trzeba też pamiętać, że dzisiaj studia, wykształcenie formalne jest jedynie bazą. Aby mieć szansę na dobrą pracę, trzeba połączyć je z kompetencjami i umiejętnościami. Kompetencje to tak zwane umiejętności miękkie związane z cechami osobowości, jak np. umiejętność pracy pod presją czasu, dobra organizacja pracy, umiejętność pracy w zespole, wywieranie wpływu, komunikatywność. Umiejętności to są konkretne rzeczy, które potrafimy zrobić – obsługa programów komputerowych, tłumaczenie tekstu, szycie, tapetowanie. Zarówno kompetencji, jak i umiejętności jesteśmy w stanie się nauczyć, tyle że w różny sposób. Te pierwsze nabywa się przez trening, praktykę – aby dobrze pracować w zespole, umieć organizować pracę trzeba być członkiem zespołu i pracować z ludźmi. Oczywiście nie musi to być praca zarobkowa – działanie w wolontariacie, staże, praktyki także pozwalają się uczyć. Umiejętności zdobywa się na konkretnych kursach, szkoleniach. Warto o nie zadbać, szczególnie gdy mamy ogólne wykształcenie. Dzięki świadomemu wyborowi specjalistycznych kursów pokazuje się pracodawcy, w jakim zmierzamy kierunku i jaka praca nas interesuje.
Na czym polega profesjonalne doradztwo zawodowe?
Jeśli jesteśmy na etapie poszukiwań swojego miejsca w świecie zawodowym, wyboru studiów, szkoły lub zastanawiamy się nad zmianą pracy, warto skorzystać z dostępnych na rynku usług doradztwa zawodowego. Takie usługi są świadczone bezpłatnie przez urzędy pracy, centra (biura) karier przy uczelniach wyższych, szkolnych doradców zawodowych. Można też skorzystać z płatnych usług oferowanych przez indywidualnych doradców lub firmy zajmujące się doradztwem personalnym. Z reguły doradztwo przebiega w kilku etapach:
- etap 1: określenie kompetencji, profilu osobowościowego;
- etap 2: odniesienie informacji o cechach indywidualnych do sytuacji panującej na rynku pracy;
- etap 3: wypracowanie planu działania, który opisuje kolejne kroki, jakie należy podjąć, aby osiągnąć założone cele (wybór kursów, szkoleń, zmiana branży itp.).
Do określenia profilu osobowościowego (rozumianego jako kompozycja cech, które warunkują nasz styl działania, myślenia i reagowania na otoczenie) stosowane są ćwiczenia, kwestionariusze psychologiczne i zawodowe. Opierają się one na samoświadomości i samoocenie. Aby być w stanie zaplanować własną ścieżkę zawodową, trzeba poznać samego siebie. Brzmi jak truizm? Być może. Ale bez odkrycia swojego potencjału, mocnych stron trudno będzie dokonać dobrego wyboru kariery zawodowej. Oczywiście trzeba też mieć świadomość własnych słabości i brać je pod uwagę, podejmując decyzje, ale nie mogą one blokować naszych działań.
Przykładowym narzędziem, które może pomóc w uzyskaniu informacji o swoich osobowościowych i społecznych kompetencjach oraz posiadanej wiedzy w kontekście wyboru zawodu, jest Analiza Potencjału Zawodowego (APZ). W ciągu kilku dni uczestnicy wykonują zadania indywidualne, grupowe, uzupełniają testy i są obserwowani przez wykwalifikowanych trenerów. Obserwacji podlegają między innymi: zaangażowanie, koncentracja na zadaniu, współpraca z innymi członkami zespołu, organizacja pracy. Trenerzy zapisują swoje obserwacje, dokonują oceny i omawiają ją z każdym uczestnikiem, indywidualnie porównując z ich własną samooceną.
Często stosowanym narzędziem orientacji zawodowej jest test „Wybór zawodu – krok po kroku”. Można z niego skorzystać w urzędach pracy lub komercyjnie w firmach doradztwa zawodowego. Jest przeznaczony do analizy preferencji zawodowych. Składa się z dwóch części: samooceny predyspozycji zawodowych oraz katalogu zawodów, który pokazuje możliwości kształcenia w wybranym obszarze.
Opracowaniu planu działania wspólnie z doradcą zawodowym służy Indywidualny Plan Działania (IPD). Jest to kompleksowy program działań opisujący, co dana osoba ma zrobić, aby podjąć wymarzoną pracę. Opiera się na rozmowie doradczej, w trakcie której określone zostają predyspozycje, umiejętności zawodowe. Diagnozuje się bariery utrudniające znalezienie pracy i planuje działania do samodzielnej realizacji wraz ze wskazaniem możliwych źródeł uzyskania wsparcia.
Co ma jeż do planowania kariery zawodowej?
Tego małego ssaka wprowadził do zarządzania Jim Collins – autor popularnej książki Od dobrego do wielkiego, w której opisał czynniki sprawiające, że firmy i ludzie będą się rozwijać i odniosą sukces.
Jeże spędzają czas na tuptaniu i zajadaniu owadów, a w sytuacji zagrożenia zwijają się w kulkę najeżoną kolcami, czekają, aż sytuacja się uspokoi, i znów wracają do tuptania i zajadania owadów. Są konsekwentne, mają cel i uparcie go realizują, stosując jedną skuteczną metodę obrony. Jak powiązać jeża z planowaniem kariery zawodowej? Collins radzi, aby zastanowić się nad trzema kwestiami:
- Co jest Twoją największą pasją – co lubisz robić, co sprawia ci radość, przy wykonywaniu jakich czynności czas mija ci niepostrzeżenie?
- W czym możesz być najlepszy na świecie? Do czego masz naturalny talent, co wychodzi ci ot tak, po prostu?
- Co przynosi Ci korzyści materialne? Na czym możesz zarabiać?
Nad każdym zagadnieniem należy pomyśleć odrębnie, a potem zobaczyć, czy jest coś, co pojawiło się w każdym elemencie – daje nam radość, jesteśmy w tym dobrzy i można na tym zarobić. Zobaczmy, jak wygląda życie zawodowe osób, których praca spełnia dwa kryteria. Jeśli mamy pasję, pieniądze, ale brakuje nam talentu do wykonywanej pracy, to przypomina to sytuację piosenkarza, który bardzo chce śpiewać, udaje mu się wydać jedną płytę, osiągnąć komercyjny, ale jednosezonowy sukces, po którym wkrótce nie ma śladu, a pieniądze się kończą. Połączenie talentu i wynagrodzenia z równoczesnym brakiem pasji to częsta sytuacja u osób zajmujących wysokie stanowiska, odbieranych jako ludzie sukcesu, którzy narzekają na swoją pracę i towarzyszy im poczucie niespełnienia. U młodych osób dopiero rozpoczynających pracę zawodową najczęściej występuje sytuacja, w której mają pasję i talent, ale nikt nie chce im za to zapłacić godziwej pensji. Zdaniem Collinsa najgorszym wyjściem w tej sytuacji jest poddanie się – zrezygnowanie z pasji i pójście do jakiejkolwiek lepiej płatnej pracy. A zasada jeża mówi, że jeśli robimy coś z pasją i talentem, konsekwentnie realizujemy zamierzone cele, nie poddajemy się, to w końcu spotka nas za to sowite wynagrodzenie. Okazuje się, że dużo ludzi ma trudność z odkryciem swojej zasady jeża. Powodem jest brak pasji – bez wiedzy o tym, co daje nam dużo satysfakcji, przy robieniu czego tracimy poczucie czasu, nie jest możliwe zaplanowanie i realizowanie swojego pomysłu na pracę. Brzmi to jak cukierkowa opowieść o amerykańskiej karierze od pucybuta do milionera? Tymczasem z raportu PKPP Lewiatan opracowanego we współpracy z uczelniami wyższymi wynika, że aby młody człowiek po studiach nie został bezrobotnym absolwentem, powinien w szkole średniej i na studiach uczyć się tego, co sprawia mu przyjemność. Już za parę lat pracodawcy będą zatrudniali osoby, dla których hobby i praca są tym samym. Monika Zakrzewska z PKPP Lewiatan mówi, że jeśli lubisz rysować, nie warto wybierać biotechnologii, bo choć to tzw. zawód z przyszłością, to nigdy nie będziesz w nim tak dobry jak koledzy, dla których to pasja. I choć faktycznie w ciągu najbliższych lat wciąż będzie rosło zapotrzebowanie na inżynierów nauk ścisłych, specjalistów od ochrony zdrowia, środowiska, ubezpieczeń, analityków finansowych, to niekoniecznie będzie wymagane wykształcenie wyższe. Wzrośnie wartość absolwentów szkół zawodowych znających nowe technologie i gotowych do ciągłego doskonalenia umiejętności i zdobywania nowej wiedzy.
Jak można pomóc samemu sobie?
Bez względu na to, czy młody człowiek zdecyduje się skorzystać z profesjonalnego doradztwa zawodowego, czy też nie, powinien poświęcić czas na przemyślenia, bowiem jednym z lepszych sposobów na zaplanowanie własnej kariery zawodowej jest zastanowienie się nad sobą i swoim dotychczasowym życiem. Należy określić swoje zainteresowania i predyspozycje poprzez poszukanie odpowiedzi na poniższy zestaw pytań. Nie trzeba udzielić wszystkich odpowiedzi od razu, wręcz wskazane jest wracanie do tej listy. Trzeba natomiast być szczerym wobec samego siebie:
- sposób spędzania wolnego czasu (wypisz te rzeczy, które lubisz robisz, które dają ci radość, przyjemność; nie wypisuj rzeczy, które robisz po to, aby być akceptowanym, szanowanym przez innych),
- rzeczy, które potrafisz robić (wypisz to, co potrafisz robić bez wysiłku, co wychodzi ci „samo z siebie”; wróć myślami do szkoły i przypomnij sobie, które przedmioty, lekcje lubiłeś najbardziej),
- marzenia o pracy (zastanów się, jaką pracę byś wybrał, gdybyś mógł robić wszystko; popuść wodze fantazji, zapomnij o logice),
- zainteresowania (spisz zagadnienia, którymi się interesowałeś na przestrzeni ostatnich lat; zastanów się nad obszarami, w których inni ludzie traktują cię jak eksperta, osobę, do której można się zwrócić o pomoc; zwróć uwagę, jakie książki i czasopisma czytasz najchętniej, które strony w Internecie przeglądasz najczęściej),
- system wartości (wypisz wartości i zasady, którymi kierujesz się w życiu, praca stojąca w sprzeczności z nimi nie da ci satysfakcji – np. jeśli zależy ci na rodzinie, nie wybieraj pracy związanej z częstymi wyjazdami i nienormowanym czasem pracy),
- preferencje osobowościowe (zastanów się, w jakim środowisku czujesz się dobrze – stabilnym, przewidywalnym, cichym, czy może lubisz zmiany, szybkie tempo, wrzawę),
- historie innych osób (przyjrzyj się drogom zawodowym swoich znajomych, członków rodziny; porozmawiaj o ich wyborach – czy są z nich zadowoleni? co zrobiliby inaczej?; ucz się na ich błędach, inspiruj się),
- wizja przyszłości (zastanów się, na czym ci zależy – rodzina, pieniądze, sława, wygoda – co chcesz w życiu osiągnąć?).
Po udzieleniu wszystkich odpowiedzi przejrzyj swojej notatki i poszukaj w nich wspólnych elementów, powtarzającego się motywu. Może już teraz zobaczysz kierunek, w którym warto podążać, planując swoją przyszłość zawodową.
Aby planowanie kariery zawodowej nie wyglądało jak realizowanie postanowień noworocznych (zarzekamy się, że coś zaczniemy robić i często kończy się na dobrych chęciach, bo po paru dniach zapominamy, co sobie obiecywaliśmy), zrób to w oparciu o regułę SMART służącą wyznaczaniu sobie celów. SMART to początkowe litery zasad mówiące, że cel powinien być:
- szczegółowy (ang. specific) – musi być na tyle dobrze określony, byś wiedział, jak go realizować i kiedy będziesz mógł otworzyć szampana, by uczcić jego osiągnięcie; cele niezdefiniowane, np. „ma być lepiej” – są zupełnie nieokreślone i nie wiesz, czy już je osiągnąłeś, czy jeszcze jesteś daleko w polu; jeżeli nie jesteś w stanie dobrze zapisać celu – skąd pewność, że tego właśnie chcesz?
- mierzalny (ang. measurable) – dobry cel powinien dać się wyrazić w liczbach; jest bardzo prosto określić cel finansowy w złotówkach, ilość przebiegniętych kilometrów dziennie – mierzenie jest potrzebne, byś wiedział, czy idziesz w dobrą stronę i przybliżasz się do realizacji celu w odpowiednim tempie;
- ambitny (ang. achievable) – cel musi być atrakcyjny; jeżeli będzie za prosty, zbyt nudny, nieistotny – to nie będzie Ci się chciało podjąć działania; to musi być coś, co zmotywuje Cię do ruszenia z miejsca;
- realistyczny (ang. relevant) – nie należy wyznaczać sobie celu zbyt trudnego do realizacji; trzeba wierzyć w to, że uda się go osiągnąć; jeżeli podczas realizacji celu widzisz, że nie jesteś w stanie podołać, to zamiast rezygnować – zmień go na bardziej realny;
- terminowy (ang. timely defined) – wyznacz konkretną datę; musisz wiedzieć, do kiedy chcesz osiągnąć cel; unikaj stwierdzeń „za dwa lata”, bo ilekroć będziesz spoglądał na cel, będziesz sobie dodawał 2 lata; to powinna być data – np. 1 września 2013; wtedy od niej nie uciekniesz i będziesz odczuwał motywacyjną presję.
Wyznaczanie celów to potężne narzędzie, dzięki któremu można skutecznie ulepszyć swoje życie, nie tylko zawodowe. Przede wszystkim pomaga ono odpowiedzieć na pytanie, co jest w życiu najważniejsze. Dzięki temu można odrzucić wszystko to, co jest nieistotne i jedynie pochłania energię, czas, pieniądze, a może nawet pozytywne emocje. Dzięki odpowiednio wyznaczonym celom zyskuje się motywację, a realizując je, buduje się pewność siebie, wiarę we własne siły i jest się kowalem własnego losu.