Czy warto denerwować pracownika? Stress interview jako metoda rekrutacyjna

Stres w pracy to zjawisko powszechne. Część osób pracuje w warunkach trudnych, a nawet zagrażających zdrowiu. Wielu pracowników jest nadmiernie obciążonych obowiązkami, odczuwa dolegliwości związane z szybkim tempem pracy i dużą odpowiedzialnością. Prawie wszyscy są zaś narażeni na stres związany z kontaktem z innymi ludźmi. W związku z tym odporność na stres jest jedną z najchętniej badanych kompetencji w trakcie procesu rekrutacyjnego. Ponieważ deklaracje kandydatów dotyczące ich kompetencji w tym zakresie są często dalekie od prawdy, rekrutujący postanowili, że zamiast pytać pracowników o reakcje na stres, lepiej ich odrobinę zdenerwować.

Jak powstawał pomysł stress interview?

Stress interview to metoda, w której prowadzący wywiad stara się wprowadzić napiętą atmosferę w celu sprawdzenia odporności kandydata na stres. Technika ta powstała jako alternatywa dla klasycznego wywiadu opartego na deklaracjach potencjalnych pracowników. Pozwala na bezpośrednią obserwację reakcji kandydata w sytuacji silnego stresu. Do zadań rekrutującego należy stałe zwiększanie poziomu trudności wywiadu, kreowanie napiętej atmosfery, zadawanie nieoczekiwanych na rozmowie wstępnej pytań czy niewerbalne okazywanie dezaprobaty. Odpowiedzi kandydata są w tej procedurze mniej ważne od jego reakcji emocjonalnych. Oczekuje się, że osoba, która dobrze radzi sobie z presją, będzie kontrolowała swoje zachowanie i ekspresję, zachowa spokój, a przede wszystkim nie opuści pokoju do końca wywiadu. Oceniane są też te wypowiedzi kandydata, które mają na celu powstrzymanie zbyt natarczywych lub naruszających dobro osobiste pytań. Stress interview ma zastosowanie w trakcie poszukiwania pracowników do zawodów o podwyższonym poziomie stresu, których wykonywanie zagrażałoby zdrowiu psychicznemu osób słabo radzących sobie z presją.

Procedury stress interview, czyli sposób na wprowadzenie napięcia

Do procedur stosowanych w celu wykreowania napiętej atmosfery należy aroganckie i nachalne zachowanie prowadzących wywiad oraz zadawanie pytań nieoczekiwanych, niedozwolonych i absurdalnych. Często spotykaną metodą jest przedłużanie oczekiwania kandydata na wejście na rozmowę. W trakcie wywiadu rekrutujący mogą okazywać w sposób niewerbalny zniecierpliwienie, niezadowolenie, a nawet pogardę: ziewają, wpatrują się z niedowierzaniem w kandydata, przewracają oczami itp. Często zachowują się też nieuprzejmie, na przykład odczytując SMS-y lub spacerując po pokoju. Wszystkie te czynności mają na celu wprowadzenie zagrożenia dla dobrego samopoczucia i samooceny zaproszonej na rozmowę osoby. Rekrutujący metodą stress interview widząc, że kandydat ma problem z odpowiedzią, bezlitośnie drażą temat i zadają coraz bardziej szczegółowe pytania. Często sugerują też, że są niezadowoleni z odpowiedzi kandydata. Zazwyczaj na wypowiedzi rekrutowanego reagują długą ciszą lub udzielają takich komentarzy, jak: „To naprawdę jest Pana/Pani opinia?”, „To wszystko, co chciał/a Pan/Pani powiedzieć?” lub „To jest Pana/Pani zdaniem dobre rozwiązanie?”. Zdarza się, że prowadzący przerywają kandydatowi, zanim skończy wypowiedź, lub niespodziewanie zmieniają temat. Kandydaci są często proszeni o wygłoszenie prezentacji bez możliwości wcześniejszego przygotowania lub bez dostarczenia im koniecznych materiałów. Na takiej rozmowie osoba proszona o odegranie sceny sprzedażowej może być pewna, że rekrutujący będzie wyjątkowo opryskliwym klientem. Pytania zadawane w trakcie stress interview również są odmienne od tych spotykanych w trakcie tradycyjnych rozmów. Kandydatom zadaje się pytania absurdalne, np. „Woli Pan/Pani kolor zielony czy niebieski?”, „Jak Pan/Pani sądzi, jaki jest przeciętny wzrost pracownika naszej firmy?”. Wiele osób stara się dobrze odpowiedzieć na każde, nawet najdziwniejsze pytanie, sadząc, że skoro padło ono w trakcie rozmowy rekrutacyjnej, to musi mieć jakiś ukryty sens. Oczywiście sama odpowiedź nie ma dla rekrutującego żadnego znaczenia, liczy się zachowanie spokoju. Padają również pytania niedozwolone, w tym o poglądy polityczne, życie rodzinne czy przynależność wyznaniową.

Od kandydatów dobrze radzących sobie ze stresem oczekuje się zachowania swobodnej postawy ciała, spokojnych rzeczowych odpowiedzi i asertywnej, ale nie agresywnej obrony własnych interesów. Stąd osoba odporna na presję powinna być w stanie utrzymać kontakt wzrokowy, nie czerwienić się, unikać niekontrolowanych ruchów rąk i nóg, a przede wszystkim wytrzymać do końca rozmowy. Na pytania trudne, a nawet niezwiązane ze stanowiskiem pracy powinna odpowiadać swobodnie. Z kolei reakcją na pytania niedozwolone powinno być postawienie nieprzekraczalnych granic. Przykładem takiego zachowania mogą być odpowiedzi typu: „Zadawanie takich pytań jest niezgodne z przepisami prawa i nie odpowiem na nie”, „To pytanie nie odnosi się do moich kompetencji i umiejętności” itp. W żadnym wypadku nie może to być reakcja agresywna. Agresja, ucieczka czy płacz dyskwalifikują kandydata.

Najważniejszą procedurą w metodzie stress interview jest szczegółowe wyjaśnienie sytuacji kandydatowi po zakończeniu spotkania. Rekrutujący po zakończeniu rozmowy musi wyjaśnić, dlaczego spotkanie przebiegało w tak nieprzyjemnej atmosferze. Musi również wytłumaczyć, że wszystkie zachowania prezentowane przez niego w trakcie wywiadu były częścią ustalonej wcześniej procedury i nie mają nic wspólnego z jego osobistymi odczuciami dotyczącymi kompetencji kandydata. Ostatecznie konieczne jest przedstawienie przyczyn, dla których firma zdecydowała się na taką formę procesu rekrutacyjnego. Profesjonaliści prowadzący stress interview wiedzą również, kiedy przerwać wywiad, jeśli kandydat okazuje silne reakcje lękowe. Skoro wiadome jest, że osoba zaproszona na rozmowę nie jest dostatecznie odporna na stres, kontynuowanie procedury byłoby pogwałceniem wszelkich zasad etycznych.

Stress interview – czy naprawdę warto?

Zdaniem propagatorów stress interview jest metodą skuteczną dzięki bezpośredniemu pomiarowi reakcji na stres. Komfort kandydata ma zaś zapewnić procedura wyjaśniająca, kończąca spotkanie. Niestety mimo to istnieje sporo zagrożeń związanych z taką formą procesu rekrutacyjnego. Przede wszystkim należy uważać, aby w ramach tej procedury nie przekroczyć obowiązujących granic prawnych. Każdy obywatel ma prawo do ochrony swojej prywatności, życia rodzinnego i dobrego imienia. Zadawanie pytań o poglądy polityczne, religię, stosunki rodzinne jest sprzeczne z zapisami konstytucji. Nikogo nie wolno również poniżać i ośmieszać. Zgodnie z zapisami art. 23 Kodeksu cywilnego: dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Stress interview, jeśli nawet nie przekracza przepisów prawa, to na pewno balansuje na ich granicy. Osoba, która uważa, że jej dobro osobiste zostało zagrożone, ma prawo żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Poza kwestiami prawnymi stress interview to metoda co najmniej kontrowersyjna etycznie. Wykorzystuje przewagę rekrutujących nad kandydatem w celu podważenia jego kwalifikacji i samooceny. Wszelkie działania nakierowane na zachwianie dobrostanu psychicznego innej osoby powinny zaś budzić społeczny opór. Nawet jeśli działania te są krótkoterminowe i zakończone wyjaśnieniami ze strony rekrutujących, mogą one powodować naruszenie dóbr osobistych kandydata. Część procedur stress interview może u osób mniej wytrzymałych psychicznie prowadzić do silnej frustracji, lęku i smutku. Wyjaśnienia nie zawsze są w stanie zatrzeć te odczucia. Poza tym proces rekrutacyjny na obecnym rynku pracy powinien być dwustronną wymianą ofert. Kandydat w ramach rozmowy przedstawia swoje kwalifikacje i umiejętności, które mogą okazać się cenne dla funkcjonowanie firmy, zaś rekrutujący powinni przedstawić mu profity płynące z zatrudnienia w organizacji. Stress interview nie spełnia tych założeń. Firma ryzykuje, że część kandydatów odrzuci propozycję zatrudnienia u pracodawcy, który stosuje tak kontrowersyjne metody rekrutacyjne. Należy pamiętać, że proces rekrutacyjny to również ważny element budowania wizerunku firmy. Istnieje ryzyko, że część kandydatów podzieli się swoimi negatywnymi odczuciami w sieci.

Nie oznacza to, że stress interview jest metodą całkowicie pozbawioną sensu. Może być ona zastosowana dla pewnej wąskiej grupy stanowisk wymagających pracy w ekstremalnych warunkach. Do tej grupy zaliczyć można wojskowych wykonujących swoje obowiązki w warunkach bojowych, ochroniarzy VIP, członków jednostek specjalnych policji i inne osoby pracujące z bronią. Przy obsadzaniu stanowisk cywilnych taka metoda rekrutacyjna może być wykorzystywana przy naborze na stanowisko windykatora, kontrolera ruchu lotniczego czy maklera giełdowego. Zastosowanie stress interview dla szerokiego wachlarza stanowisk jest jednak kontrowersyjne, a przede wszystkim może być skutecznie zastąpione innymi metodami. Prowadząc nabór na stanowiska menedżerskie czy handlowe wymagające odporności psychicznej, spotykamy się z kandydatem kilkakrotnie. Wnikliwa obserwacja i dobrze przeprowadzone ćwiczenia symulacyjne pozwalają na ocenę tych kompetencji bez przeprowadzania stress interview. W ramach rozmów dobrze sprawdza się wywiad kompetencyjny, podczas którego pracownik jest proszony o przytoczenie sytuacji stresujących, z którymi umiał się zmierzyć. Metodą obserwacyjną o wysokiej rzetelności jest assessment centre, w ramach którego projektować można zadania wymagające wysokiej odporności na stres. Osoby odgrywające określone role w zadaniach mogą zachowywać się opryskliwie i arogancko, utrudniając rozwiązanie problemu kandydatowi. Etyczne jest też zastosowanie metody prezentacji, w której pracownik nie dostaje wystarczającej ilości czasu na przygotowanie się. Jest to sytuacja stresująca, ale nienaruszająca godności kandydata.

Zakończenie

W szczególnych przypadkach stress interview może być metodą, która dostarczy pracodawcy cennych informacji o odporności psychicznej przyszłego pracownika. Dla osoby pragnącej pracować w zawodzie, w którym ekstremalne napięcie i praca w warunkach zagrażających zdrowiu jest codziennością, stress interview nie powinien być wyzwaniem szczególnie obciążającym psychicznie. W większości procesów rekrutacyjnych metoda ta wydaje się jednak mieć więcej wad niż zalet. Obsadzając stanowiska kierownicze, lepiej skorzystać z alternatywnych metod niż ryzykować, że dobry specjalista odrzuci ofertę pracy w firmie z powodu braku szacunku, którego doświadczył na rozmowie kwalifikacyjnej.