Jednym z najbardziej niepokojących zjawisk, z którymi muszą borykać się europejskie rynki pracy jest ciągły wzrost bezrobocia wśród młodych. Wskaźnik stopy bezrobocia dla osób poniżej 25. roku życia utrzymuje się na ponad dwukrotnie wyższym poziomie niż wartość stopy bezrobocia dla wszystkich aktywnych zawodowo. Kryzys gospodarczy, z którym wciąż zmaga się europejska gospodarka, jeszcze bardziej unaocznił tę różnicę. Szacuje się, że aż 5,5 mln młodych mieszkańców UE nie ma zatrudnienia. Co gorsza, nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie sytuacja miała się poprawić.
Bezrobocie według Eurostatu
Zgodnie z metodologią Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (GUS) stopę bezrobocia stanowi stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo, czyli sumy osób pracujących i poszukujących pracy. Eurostat, którego dane zostaną przywołane w niniejszym opracowaniu, za bezrobotną uznaje osobę między 15. a 74. rokiem życia, która:
- pozostaje bez pracy,
- jest zdolna do podjęcia zatrudnienia w ciągu najbliższych dwóch tygodni,
- aktywnie poszukiwała pracy w ciągu minionych czterech tygodni.
Stąd też wynikają pewne rozbieżności w porównaniu do innych statystyk, jakie powstają w oparciu o różne definicje grup bezrobotnych i pracujących (np. bezrobocie rejestrowane mierzone jest w grupie osób do 60. lub 64. roku życia na podstawie liczby bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy).
Sytuacja młodych na europejskich rynkach pracy
W pierwszych latach nowego tysiąclecia średnia wartość stopy bezrobocia osób poniżej 25. roku życia dla wszystkich krajów Unii Europejskiej wahała się od 17,8% do 19%. Znacznie gorzej sytuacja wyglądała w Polsce, gdzie w 2001 roku bez zatrudnienia pozostawało aż 42,5% młodych, aktywnych zawodowo Polaków. Później jednak zaobserwowano stopniowy spadek stopy bezrobocia w tej grupie wiekowej, aż do czasu pojawienia się globalnego kryzysu. Najlepszy okazał się więc rok 2008, w którym wskaźnik bezrobocia młodych w naszym kraju ukształtował się na poziomie 17,3%. W całej UE apogeum przypadło na rok wcześniej – stopa bezrobocia w 2007 roku była równa 15,7%. Od tego czasu zarówno w Polsce, jak i w całej Unii obserwujemy tendencję wzrostową stopy bezrobocia osób poniżej 25. roku życia. Widać więc wyraźnie, jak skutki kryzysu gospodarczego negatywnie wpłynęły na sytuację na rynku pracy.
Warto także przyjrzeć się, jak na przestrzeni lat sytuacja zmieniała się tam, gdzie obecnie jest ona najtrudniejsza, a więc w Hiszpanii i Grecji. Jeszcze w 2002 roku zatrudnienia nie miało 26,8% aktywnych zawodowo Greków poniżej 25. roku życia. Trzy lata później wskaźnik zaczął się nawet obniżać. Taka sytuacja miała miejsce aż do 2008 roku, kiedy zanotowano najlepszy wynik w ciągu ostatnich 10 lat – stopa bezrobocia wśród młodych wyniosła wówczas 22,1%. Od tego momentu rozpoczął się jednak gwałtowny wzrost wskaźnika, w efekcie czego w 2011 roku stopa bezrobocia osób poniżej 25. roku życia ukształtowała się na poziomie 44,4%.
Podobnie rzecz miała się w przypadku Hiszpanii. Tam również obserwujemy podobne tendencje wzrostowe. Dla młodych Hiszpanów najlepszy okazał się rok 2006, kiedy stopa bezrobocia wynosiła 17,9%. Takie czasy odeszły już jednak w niepamięć. W 2011 roku bez pracy pozostawało 46,4% młodych, aktywnych zawodowo Hiszpanów.
Jednym z nielicznych krajów, w którym skutki kryzysu nie są aż tak widoczne na rynku pracy jest Austria. W ciągu ostatnich 10 lat stopa bezrobocia młodych wahała się tam od 8% do 10%. Wyróżnia się jedynie rok 2002, kiedy tylko 6,7% młodych, aktywnych zawodowo Austriaków nie miało zatrudnienia. W 2011 roku było ich 8,3%.
Do podobnych wniosków dojdziemy, gdy uwzględnimy statystyki dla poszczególnych regionów Europy zgodnie z klasyfikacją NUTS. Dane za 2011 rok pokazują, że w ponad 3/4 regionów Unii Europejskiej stopa bezrobocia osób poniżej 25. roku życia była co najmniej dwukrotnie wyższa w porównaniu do wskaźnika dla całkowitego bezrobocia. Najniższą stopę bezrobocia wśród młodych odnotowano w niemieckich regionach Tübingen (4,3%), Oberbayern (4,5%) i Freiburg (4,8%). Na drugim biegunie znalazły się natomiast hiszpańska Ceuta (65,8%) oraz francuskie departamenty zamorskie Reunion (58,5%) i Martynika (56,8%).
A jak kształtuje się bezwzględna liczba bezrobotnych w krajach Europy? W 2011 roku bez zatrudnienia pozostawało 5,3 mln obywateli Unii Europejskiej poniżej 25. roku życia. Jeszcze w 2008 roku było ich o ponad 1 mln mniej (ok. 4,2 mln młodych bezrobotnych). Był to najlepszy wynik w ciągu ostatnich 10 lat. W samej strefie euro w 2011 roku odnotowano 3,2 mln młodych bezrobotnych. Przed światowym kryzysem gospodarczym było ich ok. 2,6 mln.
W 2011 roku najwięcej bezrobotnych poniżej 25. roku życia było w Wielkiej Brytanii – 963 tys., czyli ok. 18% wszystkich osób pozostających bez pracy w Europie. Niewielu mniej młodych bezrobotnych odnotowano w Hiszpanii – 889 tys. Dalej jest Francja z liczbą 670 tys. bezrobotnych, którzy nie skończyli 25 lat. W gronie krajów, w których problem bezrobocia dotyczy więcej niż 400 tys. młodych, znalazły się Włochy (482 tys.), Polska (425 tys.) i Niemcy (407 tys.).
Co wynika z najnowszych statystyk?
Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Eurostat,
w maju 2012 roku w Unii Europejskiej bez pracy pozostawało 5,5 mln osób, które nie ukończyły 25. roku życia. Stopa bezrobocia w tej grupie wiekowej wyniosła 22,7%. W analogicznym miesiącu w 2011 roku wskaźnik kształtował się na poziomie 21% (wzrost o 1,7 pp). Podobne wartości odnotowano dla strefy euro: w maju 2012 roku średnia stopa bezrobocia dla 17 krajów wchodzących w skład strefy wyniosła 22,6% (rok wcześniej była równa 20,5%).
To bardzo niepokojące dane – wartość stopy bezrobocia wśród osób poniżej 25. roku życia w UE jest najwyższa od 1983 roku – tj. od czasu, kiedy zaczęto publikować ten wskaźnik. Najgorzej sytuacja przedstawia się na południu Europy. Bez pracy pozostaje ponad połowa młodych, aktywnych zawodowo Hiszpanów (52,1%) i Greków (52,8%). Niewiele lepiej jest na Słowacji (38,8%) oraz w Portugalii i we Włoszech (w obu ponad 36%). Dalej znalazły się Bułgaria (29,2%), Irlandia (28,5%), Litwa (27,7%) i Węgry (26%).
Sytuacja w Polsce nie jest aż tak dramatyczna. Mimo wszystko bezrobocie wśród młodych Polaków wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie 24,9%, a więc nieco wyższym w porównaniu do średniej dla całej UE (22,7%). Nieznacznie lepszym wskaźnikiem od Polski mogą się natomiast pochwalić Szwedzi (24,6%) i Francuzi (22,7%). W pozostałych krajach wartość stopy bezrobocia wśród młodych jest niższa od średniej dla całej UE.
Są jednak i takie kraje, w których sytuacja młodych na rynku pracy jest względnie bezpieczna i stabilna. Za wzór mogą posłużyć Niemcy, gdzie stopa bezrobocia wśród osób poniżej 25. roku życia spadła z 11,8% zanotowanych w maju 2007 r. do 7,9% w maju 2012 r. Tym samym jest tylko kilka punktów procentowych wyższa od ogólnej stopy bezrobocia w tym kraju (5,6%). Dobrym wynikiem mogą się również pochwalić Austriacy; w Austrii w ostatnim czasie stopa bezrobocia w analizowanej grupie wiekowej spadła z 10,1% zanotowanych w maju 2009 do 8,3% w maju 2012 roku. Należy wyróżnić także Holandię, która uzupełnia stawkę krajów mogących poszczycić się bezrobociem wśród młodych na poziomie poniżej 10% (dokładnie 9,2% w maju 2012 roku). Szczegółowe dane dla wszystkich krajów UE przedstawia tabela 2 oraz wykres 3.
W przypadku Polski pozytywnym sygnałem może być lekki spadek wartości stopy bezrobocia młodych – z 25,2% zanotowanych w maju 2011 roku do 24,9% w analogicznym okresie 2012 roku. To jednak wciąż więcej niż wynosi średnia dla wszystkich krajów UE (22,7%). Ona z kolei w ostatnim czasie ma tendencję wzrostową. Tylko raz zdarzyło się, że bezrobocie młodych w Polsce było niższe niż średnia dla całej UE. Taka sytuacja miała miejsce w 2009 roku (Polska – 19,6%, UE – 19,9%).
Większe bezrobocie wśród młodych kobiet
Analizując sytuację młodych w podziale na płeć w różnych krajach UE, można zaobserwować niemal równy podział dysproporcji między bezrobociem wśród kobiet i mężczyzn. W połowie krajów UE stopa bezrobocia kobiet poniżej 25. roku życia przewyższa o kilka punktów procentowych bezrobocie mężczyzn w analogicznej grupie wiekowej, a w drugiej części sytuacja jest dokładnie odwrotna.
Najwyraźniejsza różnica na niekorzyść kobiet zachodzi w przypadku Grecji, gdzie aż 61,1% młodych, aktywnych zawodowo Greczynek nie ma pracy, podczas gdy wśród mężczyzn odsetek ten wynosi „tylko” 45,7% (15,4 punktów procentowych różnicy). Co ciekawe, kolejne miejsce pod tym względem, choć już ze znacznie mniejszą dysproporcją, zajmuje Polska. W naszym kraju stopa bezrobocia kobiet poniżej 25. roku życia to 27,7%, a mężczyzn 22,9% (4,8 pp różnicy). Niewiele lepiej jest na Słowenii – odpowiednio 18,7% i 14,8% (3,9 pp różnicy), w Portugalii – 38,1% i 35% oraz we Włoszech – 36,3% i 33,2% (w obu różnica 3,1 pp).
Zupełnie odwrotne rzecz ma się m.in. w krajach wyspiarskich. W Irlandii różnica na niekorzyść mężczyzn to aż 12,9 pp – stopa bezrobocia mężczyzn poniżej 25. roku życia wyniosła tam 34,9%, a kobiet 22%. Z kolei w Wielkiej Brytanii wskaźniki bezrobocia dla obu płci różnią się o 6,1 pp – mężczyźni 24,8%, kobiety 18,7%. Oba wyspiarskie kraje rozdziela Estonia, w której bezrobocie młodych kobiet oszacowano na 17,8%, a młodych mężczyzn – 26,4%, co oznacza 8,6 pp dysproporcji. Większe trudności ze znalezieniem pracy mają też młodzi mężczyźni na Litwie – różnica w stopie bezrobocia w podziale na płeć równa jest 4,1 pp, oraz w Hiszpanii – stopy różnią się tam o 3,9 pp.
W całej Unii Europejskiej średnia stopa bezrobocia kobiet poniżej 25. roku życia wynosi 21,7%, a dla mężczyzn 23,5% (1,8 pp różnicy). Zatem, uśredniając wyniki, można przyjąć, że problem bezrobocia nieco bardziej dotyczy młodych mężczyzn niż kobiet.
Jak już wspomniano, inaczej sytuacja kształtuje się w Polsce. W naszym kraju stopa bezrobocia kobiet, które nie ukończyły 25 lat, wyniosła w maju 2012 roku 27,7% – to aż o 6 pp więcej niż średnia dla całej Unii. Z kolei dla mężczyzn wartość tego wskaźnika w Polsce wyniosła 22,9%, czyli o 0,6 pp mniej niż średnia unijna. Można więc przyjąć, że sytuacja na rynku pracy młodych Polek jest gorsza niż przeciętnej Europejki, a młodych Polaków nieco lepsza od przeciętnego Europejczyka.
Lepiej nie będzie
Koszty społeczne bezrobocia młodych są ogromne. W krótkim czasie taka sytuacja obciąża budżety państw, a ponadto prowadzi do zwiększenia poziomu przestępczości i może zagrażać stabilności społecznej. W dłuższej perspektywie problemy jeszcze bardziej narastają. Młodzi ludzie, nie mając perspektywy stabilności gwarantowanej stałym zatrudnieniem, coraz później decydują się na założenie własnej rodziny, często zmuszani są też do emigracji. Prognozy na najbliższe lata wskazują, że choć w latach 2012-2016 sytuacja na rynku pracy nieco się uspokoi, to i tak nie można oczekiwać, że w 2016 roku stopa bezrobocia wśród młodych będzie niższa niż obecnie. Co gorsza, według danych OBWE, w krajach wchodzących w skład tej organizacji już 23 mln młodych ludzi zaprzestało dalszego kształcenia oraz poszukiwania pracy.
Władze europejskich krajów, jak i organizacje pozarządowe dostrzegają skalę zjawiska i podejmują działania mające mu przeciwdziałać. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie proponuje wzmocnienie programów staży i kształcenia zawodowego oraz zachęcanie firm do zatrudniania osób wchodzących na rynek pracy w zamian za mniejsze koszty zatrudnienia i dotacje. Podobne zalecenia wystosowała Komisja Europejska, dla której jednym z priorytetów jest zapewnienie młodym ludziom sprawnego przejścia od kształcenia do zatrudnienia. Komisja zwróciła uwagę na kwestie przyuczenia do zawodu i staży, które ich zdaniem powinny zostać lepiej dostosowane do wymogów rynku pracy, by w większym stopniu odpowiadały potrzebom biznesu i dawały lepsze perspektywy zawodowe.
Na lata 2012-2013 przygotowano również inicjatywę „Szanse dla młodzieży”, która zakłada m.in. większe wykorzystanie środków z Europejskiego Funduszu Społecznego, ułatwianie młodym ludziom znalezienie pracy w innym kraju UE oraz zacieśnienie współpracy między władzami publicznymi, przedsiębiorstwami i związkami zawodowymi.
Z kolei Parlament Europejski chce przeznaczyć na walkę z bezrobociem część z 82 mld EUR, których nie wydano jeszcze w ramach Funduszy Strukturalnych. Rozważane jest również wprowadzenie „Europejskiej Gwarancji dla Młodzieży” opracowanej na wzór przepisów obowiązujących np. w Austrii. Kraje UE musiałyby wówczas każdej młodej osobie po czterech miesiącach bezrobocia zaproponować pracę, staż, dalsze kształcenie lub zatrudnienie połączone z praktyką. Jedno jest pewne – od skuteczności takich programów zależy dalsza sytuacja młodych na rynku pracy i ich przyszłość.
