W przyszłości czeka nas „dobra praca”

Czym charakteryzuje się „dobra praca”? Jest to praca, która pozwala zachować równowagę pomiędzy potrzebami i interesami pracownika, pracodawcy i społeczeństwa. „Dobra praca” daje pracownikowi możliwość samorealizacji i rozwoju, dokonywania wyborów co do zadań, jakich się podejmuje, oraz decydowania o miejscu i czasie wykonania zadania. Pracujący korzysta w pracy ze swoich umiejętności i doświadczenia zawodowego, a wynagrodzenie pozostaje odpowiednie do wysiłku, jaki został włożony w pracę. Z punktu widzenia pracodawcy „dobra praca” przynosi pożądane efekty, a także sprawia, że zaangażowani w nią pracownicy poczuwają się do odpowiedzialności i udziału w sukcesie firmy czy organizacji. Pozostaje jeszcze aspekt społeczny. Zarówno pracownicy, jak i pracodawcy mają świadomość tego, jaką rolę odgrywa ich praca i jak oddziałuje na ludzi i środowisko, w którym żyją.

„Dobra praca” pozostaje ideałem, niemniej jednak istnieją realne przesłanki pozwalające sądzić, że w takim kierunku będą zmierzały zmiany w organizacji i sposobie pracy. „Dobra praca” jest, według specjalistów badających ten problem (m.in. z Hot Spots Movement, New Economics Foundation, The Work Foundation), pracą przyszłości. Kładzie się w niej nacisk na wysoką jakość wykonania, profesjonalizm usług i innowacyjność. Ponadto charakteryzuje ją dialogowość i demokratyczność, tzn. że funkcjonujący do tej pory hierarchiczny układ zależności zostaje zastąpiony partnerskimi stosunkami i wymianą informacji. „Dobra praca” jest nie tylko źródłem dochodów, jest również źródłem osobistej satysfakcji. Ważny jest także, obok ekonomicznego, jej wymiar etyczny i społeczny.

Co wpływa na zmiany zachodzące w organizacji i w sposobie pracy?

Są to różnorodne przemiany cywilizacyjne, których wszyscy jesteśmy świadkami. Po pierwsze – globalizacja. Jest już sprawą dla wszystkich oczywistą, że w dzisiejszych czasach, a w przyszłości będzie to widoczne jeszcze bardziej, życie prywatne i zawodowe ludzi ma zakres nie tylko lokalny, ale i globalny. Podróże, studia zagraniczne, poszukiwanie pracy poza swoim miejscem zamieszkania sprawiają, że wymiana doświadczeń i umiejętności odbywa się na szczeblu międzynarodowym. W wyniku globalizacji edukacji i rynku pracy dochodzi do wzrostu umiędzynarodowienia. Różnica między tym, co obserwuje się obecnie, a tym, co do niedawna funkcjonowało polega na tym, że międzynarodowość dotyczy już nie tylko korporacji. Współcześnie zaczyna ona dotyczyć poszczególnych jednostek. Lynda Gratton, założycielka Hot Spots Movement i autorka książki pt. The shift. The future of work is already here (2011), nazywa takich ludzi „międzynarodowcami“ (ang. trans national). „Międzynarodowcy“ swobodnie poruszają się po całym świecie w zależności od podejmowanych decyzji zawodowych i prywatnych. Przenikają do najróżniejszych organizacji i instytucji, stanowiąc pomost pomiędzy społecznościami w zakresie odmiennych stylów życia, kultur i relacji społecznych. Mówią co najmniej dwoma językami, często posiadają podwójne obywatelstwo. Łatwo się adaptują do nowych warunków społeczno-kulturowych, co jest niezmiernie ważne w globalnych organizacjach. Do niedawna tacy ludzie pochodzili głównie z tzw. krajów rozwiniętych, teraz będą pochodzić ze wszystkich zakątków świata.

Po drugie – technologia. Stale rozwijająca się technologia oraz rola i wpływ internetu na życie ludzi są nie do przecenienia. Najbardziej znamienny jest tu dostęp do informacji i możliwość komunikowania się. Technologia sprawia, że ludzie pozostają ze sobą w stałym kontakcie, a wiedza staje się dostępna dla każdego. Coraz więcej ludzi korzysta z możliwości kształcenia się za pomocą internetu, coraz więcej szkół i uczelni wyższych umożliwia takie studiowanie. E-learning, tele- i wideokonferencje, a także książki i artykuły w wersji elektronicznej zastępują tradycyjny sposób zdobywania wiedzy. Globalizacja edukacji powoduje, że coraz więcej ludzi może uzyskać takie samo wykształcenie, być absolwentem tej samej, renomowanej uczelni. To z kolei powoduje wzrost konkurencyjności na światowym rynku pracy. Lynda Gratton, podobnie jak inni specjaliści zajmujący się kwestią pracy, mówi o globalnej puli talentów (ang. global talent pool) powstającej na skutek powszechnego dostępu do wiedzy i możliwości uczestniczenia w takim samym procesie edukacji. Dzięki technologii coraz częściej mamy też do czynienia z pracą wirtualną. Internet umożliwia udział w międzynarodowych projektach bez potrzeby zmieniania miejsca zamieszkania. Praca on-line sprawia, że mieszkańcy państw słabiej rozwiniętych są coraz mniej uzależnieni od stanu ekonomii swoich krajów. Dzięki globalnej wymianie talentów i za pomocą istniejących już platform internetowych specjalizujących się w poszukiwaniu profesjonalistów na całym świecie „międzynarodowcy“ mogą zatrudniać się w zagranicznych i międzynarodowych instytucjach.

Po trzecie – demografia. Postęp w medycynie pozwala nam dłużej cieszyć się zdrowiem i, co za tym idzie, dłużej żyć. Zachowując dłużej dobrą kondycję, możemy dłużej pracować. Jednocześnie, ze względu na spadek ilości narodzin w krajach rozwiniętych, wydłużenie okresu pracy wydaje się być koniecznością. Ten trwający już proces starzenia się społeczeństwa będzie miał znaczący wpływ na organizację pracy i dostosowywanie jej warunków do osób w starszym wieku. Pracodawcy będą musieli dostosować do takich pracowników system wynagrodzeń, zasady przechodzenia na emeryturę i zapewnić im odpowiedni komfort pracy.

Po czwarte – środowisko naturalne. Postępująca degradacja środowiska naturalnego wpływa na zmiany w stylu i sposobie życia ludzi na całym świecie. Wzrost cen energii oraz kosztów ponoszonych w związku z emisją gazów cieplarnianych, problemy zdrowotne, a także wzrastająca świadomość ekologiczna determinują zmiany w organizacji miejsca i czasu pracy. Niektóre z tych zmian to coraz popularniejszy elastyczny czas pracy, praca zdalna (z domu) czy odpowiednie (nieszkodzące zdrowiu) warunki w miejscu pracy.

Jak dostosować się do nowej sytuacji i jak zdobyć „dobrą pracę”?

Edukacja

Problem nauki zawodu i wykonywania „dobrej pracy” zaczyna się już na etapie edukacji dzieci oraz kształtowania ich podejścia do pracy. Stary model polegający na pracy dla zarabiania i konsumpcji powinien zostać znacznie rozszerzony o wartości etyczne, takie jak wspólne dobro, odpowiedzialność i rzetelność. Dużą uwagę zwraca się na znaczenie, jakie ma odkrycie własnych zainteresowań i predyspozycji już na wczesnym etapie nauki. Doskonalenie się i rozwój swoich talentów będą miały zasadnicze znaczenie dla pozycji, jaką osiągnie się w przyszłości na rynku pracy. W warunkach globalnych będzie bardzo dużo osób o podobnym wykształceniu i umiejętnościach, dlatego tylko dobrzy specjaliści i ci, którzy będą sie wyróżniać w swoim fachu, będą mieć największe szanse na zdobycie wymarzonej pracy. Innym elementem, koniecznym do tego, aby zaistnieć zawodowo, jest umiejętność posługiwania się komputerem i swoboda w poruszaniu się w cyberprzestrzeni. Ci młodzi ludzie, którym nie zostanie zapewniony dostęp do najnowszych technologii, będą mieli znacznie utrudniony start w życiu profesjonalnym. Współcześnie brak kontaktu lub niewystarczający kontakt z technologią ogranicza dostęp do edukacji, uszczuplając tym samym możliwość nabycia tzw. rynkowych umiejętności (ang. marketable skills).

Wybór zawodu

Przy wyborze studiów, oprócz rozwijania własnych zainteresowań należy zwracać uwagę na te zawody, na które w najbliższej przyszłości będzie zapotrzebowanie na rynku pracy. Z jednej strony rozwój technologii i globalizacja rynku pracy sprawiają, że wiele zawodów przestaje istnieć. Dotyczy to głównie tych profesji, które nie wymagają wysokich kwalifikacji oraz tych, które mogą zostać zastąpione przez technologię. Z drugiej strony będzie nadal zapotrzebowanie na zawody wymagające bezpośredniego kontaktu z człowiekiem. Mogą to być prace niekoniecznie wymagające wysokich kwalifikacji, jednakże takie, bez których trudno się obejść: fryzjerzy, kucharze, kelnerzy itp. Ze względu na znaczną ilość osób, które mogą wykonywać takie zawody, na rynku pracy, szczególnie lokalnym, będzie zawsze duża konkurencja. Wszystko to należy wziąć pod uwagę przy wyborze przyszłego zajęcia.

Sieć kontaktów

Jednym z wytrychów do sukcesu zawodowego jest sieć kontaktów (ang. networking). Tworzenie i utrzymywanie wielu różnorodnych relacji w życiu zawodowym oraz prywatnym stanowi ważny element w kształtowaniu kariery i pomaga w realizacji zadań profesjonalnych. Należy stworzyć sieć kontaktów z ludźmi, którzy dzięki swoim umiejętnościom i doświadczeniu mogą zainspirować, służyć radą i pomocą. Ważne jest, aby te kontakty były bardzo szerokie i różnorodne, nieograniczające się do własnego środowiska. Kontakty z osobami pochodzącymi z różnych środowisk i kultur, posiadającymi odmienne poglądy i doświadczenie, mogą być źródłem nowych pomysłów i rozwiązań.

Własny biznes

Współczesny dominujący model pracy to korporacje. Analitycy rynku pracy przewidują, że w niedalekiej przyszłości będą to małe, prywatne firmy. Pracownicy przyszłości to już nie tylko wykonawcy i konsumenci, ale i producenci. Coraz więcej osób będzie pracowało „dla siebie” zamiast „dla kogoś”. Sytuacja taka wynika z obserwowanego powszechnie spadku zaufania do dużych instytucji, z powodu światowego kryzysu gospodarczego, a także związana jest z postępującymi zmianami w sposobie organizacji pracy. Według prognoz analityków, w przyszłości, nawet w obrębie instytucji pracować będziemy w trybie krótko- lub długoterminowych projektów. Do takich projektów będą za każdym razem zatrudniani inni pracownicy, w zależności od swoich kompetencji i doświadczenia. Podobnie, często w realizacji projektów będzie się korzystać z usług podwykonawców spoza firmy. Tymi podwykonawcami będą mniejsze firmy lub instytucje.

Demokratyzacja w miejscu pracy

Kolejną cechą pracy przyszłości i zarazem „dobrej pracy” będzie zmiana tradycyjnego, hierarchicznego układu stosunków w miejscu pracy. Pracownicy jako specjaliści w swoich dziedzinach coraz częściej będą mieli możliwość dokonywania wyborów. Będą mogli decydować, nad czym pracować, w jakim czasie wykonać pracę i gdzie to robić, ale równocześnie będzie na nich spoczywała większa odpowiedzialność. Do tej pory odpowiedzialność ponosili zazwyczaj przełożeni, menadżerowie i dyrektorzy. Oprócz swoich obowiązków pracownicy będą współdecydować o strategii, sprawach organizacyjnych i szczególnie sprawach ich bezpośrednio dotyczących. Taki model stanowi dobry czynnik motywacyjny i wartościujący pracę. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii przez organizację DEMOS pokazują, że większy udział pracownika w funkcjonowaniu instytucji wpływa na jej dobre wyniki, wyższy poziom zadowolenia pracowników oraz zmniejszenie absencji.

Zagrożenie związane z „dobrą pracą”

W dobie wysokiej technologii umożliwiającej wykonywanie pracy z dowolnego miejsca na ziemi praca coraz częściej przenika do życia prywatnego. Do tego wzrastająca atrakcyjność pracy (ciekawa, rozwijająca, przynosząca satysfakcję) niesie ze sobą ryzyko bycia ciągle w pracy. Praca zaczyna zajmować nie tylko czas spędzany w biurze, ale i poza nim, nieraz kosztem czasu spędzanego z bliskimi. Interesujące profesjonalne zagadnienia często absorbują świadomość pracownika niemal przez cały czas. Nawet po wyjściu z biura pracownik analizuje problem, szuka rozwiązań. Praca będąca spełnieniem, realizacją marzeń i źródłem zadowolenia staje się, na co zwraca uwagę amerykański ekonomista Daniel S. Hamermesh, elementem osobistej tożsamości. Skutkiem tego jest zagrożenie pracą przez 24 godziny na dobę.