Dzieci w pracy, czyli o zatrudnianiu młodocianych

Skończyły się wakacje. Część młodzieży chciała nie tyko wypocząć, ale też samodzielnie zarobić na wycieczkę ze znajomymi lub powiększyć swoje oszczędności. Najmłodsi z nich nie ukończyli jeszcze 18. roku życia. Kodeks pracy dopuszcza możliwość zatrudniania młodzieży. Z takich pracowników skorzystać mogą firmy, cierpiące na niewystarczającą ilość rąk do pracy w sezonie letnim. Pracodawcy muszą jednak wziąć pod uwagę liczne ograniczenia i dodatkowe zasady obowiązujące przy zatrudnianiu młodzieży, które ustawodawca wprowadza w celu ochrony pracowników małoletnich.

Młodociani pracownicy – podstawowe przepisy Kodeksu pracy

Zgodnie z Kodeksem pracy pracownik młodociany to osoba, która ukończyła 16 lat, ale nie przekroczyła 18. roku życia. Takich pracowników powinno się zatrudniać przede wszystkim w ramach przygotowania zawodowego. Przyuczenie do zawodu trwa kilka miesięcy i pozwala młodocianemu na objęcie stanowiska przyuczonego robotnika. Drugą możliwością jest nauka zawodu, której celem jest wykształcenie wykwalifikowanego robotnika lub czeladnika. Przepisy są więc zaprojektowane z myślą o młodzieży pragnącej zdobyć zawód w trakcie wypełniania obowiązku szkolnego.

Kodeks pracy dopuszcza jednak możliwość zatrudniania pracowników młodocianych w celach innych niż przygotowanie zawodowe, jeśli ich zadania będą mieścić się kategorii prac lekkich. Jest to szansa na zdobycie pracy dla osób w przedziale od 16 do 18 lat. Szczególnie popularnym okresem na poszukiwanie źródła dochodu przez młodych jest okres wakacyjny. Podstawowym warunkiem zatrudniania pracowników młodocianych przy pracach lekkich jest ukończenie przez nich nauki w gimnazjum i przedstawienie zaświadczenia lekarskiego, w którym stwierdza się, że dana praca nie zagraża ich zdrowiu. Zatrudniający musi natomiast przygotować wykaz prac lekkich występujących w jego przedsiębiorstwie i przedstawić go do akceptacji inspektora pracy.

Młodocianych zatrudnia się na podstawie umowy o pracę i należy przestrzegać ustalonego przez Kodeks limitu czasu pracy. Pomimo ograniczonych zdolności do czynności prawnych osoba małoletnia może samodzielnie podpisać umowę. Jednak w sytuacji, w której rodzic bądź inny przedstawiciel ustawowy małoletniego stwierdzi, że praca ta sprzeciwia się dobru jego podopiecznego, może za zgodą sądu opiekuńczego stosunek pracy rozwiązać.

Wykonywanie pracy przez dziecko, które nie ukończyło 16. roku życia, również jest możliwe, ale wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. W tym przypadku niezbędna jest zgoda opiekuna dziecka bądź ustawowego przedstawiciela i zezwolenie od inspektora pracy. Złożenie wniosku o takie zezwolenie jest obowiązkiem instytucji pragnącej zatrudnić dziecko. Podstawowymi warunkami wydania dokumentu jest brak zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego dziecka oraz nieutrudnianie mu wypełniania obowiązków szkolnych. O braku przeciwwskazań do podjęcia pracy wypowiadają się także psycholog i lekarz. Przepisy te są bardzo restrykcyjne i mają na celu ochronę najmłodszych. Dają jednak możliwość pracy dziecięcym aktorom, modelom czy statystom.

Zasady zatrudniania pracowników młodocianych

Jak już wspomniano, młodocianych można zatrudnić w celach innych niż przyuczenie do zawodu, ale tylko przy wykonywaniu prac lekkich. Ustawodawca nie ustalił jednak odgórnie wykazu takich robót. W związku z tym sporządzenie listy należy do zatrudniającego. Podstawowym ustawowym kryterium, jakiego należy przestrzegać, jest brak zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego. Praca nie może również uniemożliwiać mu wykonywania obowiązków szkolnych. Dodatkowo należy zapoznać się z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004, w którym znajduje się wykaz prac zabronionych do wykonywania przez młodocianych. Do podstawowych kategorii takich prac należą:

• prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym,
  
• prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała,
  
• prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu (m.in. związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych i tytoniowych, związane z ubojem i obróbką poubojową zwierząt czy prace w szpitalach dla nerwowo i psychicznie chorych),
  
• prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, biologicznych, pyłów,
  
• prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych (pola elektromagnetyczne, promieniowanie, hałas, temperatura, ciśnienie),
  
• prace powiązane z podwyższonym zagrożeniem wypadkami.

Pracodawca musi również przestrzegać limitów dotyczących czasu pracy młodocianych. W dniach, w których odbywają się zajęcia szkolne, młodociany nie może pracować dłużej niż 2 godziny, a wymiar pracy w całym tygodniu nie może przekroczyć 12 godzin. W okresie wakacji i ferii szkolnych dopuszczalna jest praca w wymiarze 7 godzin w ciągu dnia i 35 w ciągu tygodnia. Najmłodsi, którzy nie ukończyli 16. roku życia, mogą pracować jedynie 6 godzin dziennie. Nielegalne jest też zatrudnianie młodocianych w porze nocnej. Przydział godzinowy jest sztywny. Oznacza to, że zabronione jest rekompensowanie nadwyżki godzin z jednego dnia mniejszą ilością pracy w dniu kolejnym. Pracodawca jest również obowiązany prowadzić ewidencję czasu pracy osób młodocianych.

Młodociany jest objęty szczególną opieką lekarską. Badania wykonuje się zarówno przed, jak i w trakcie wykonywanej pracy. Jeżeli lekarz w orzeczeniu stwierdzi, że praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy jest to niemożliwe – rozwiązać umowę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Wakacyjna praca dla młodocianych – popularność zjawiska

Większość młodych ludzi pracujących zawodowo to osoby korzystające z możliwości przygotowania zawodowego, w szczególności w ramach nauki w zasadniczych szkołach zawodowych. Młodociani zatrudniani w celach zarobkowych, a nie edukacyjnych, to zazwyczaj pracownicy sezonowi zatrudniani do prac lekkich na okres wakacji. Miejsca pracy znajdują zazwyczaj tam, gdzie w trakcie letnich miesięcy brakuje rąk do pracy. Zdarza się to w miejscowościach turystycznych i rolniczych. Pracowników młodocianych można spotkać również w firmach przyzwyczajonych do dużej rotacji personelu. Przykładem może być sieć restauracji McDonald’s, która oferuje młodym pracę w ramach projektu Zarób na Wakacje. Młodzież od 16. roku życia może w ramach tej akcji zdobyć pierwsze doświadczenie i powiększyć swoje oszczędności. Restauracja może zaś skorzystać z dodatkowej pomocy młodocianych pracowników w okresie letnim.

Badania na temat pracy zarobkowej młodocianych w wakacje przeprowadza Centrum Badania Opinii Społecznej. Zgodnie z danymi zebranymi przez CBOS w 2011 roku w co piątym gospodarstwie domowym z dziećmi w wieku szkolnym pracowało przynajmniej jedno dziecko. Pracujący uczniowie najczęściej pochodzili z rodzin słabo sytuowanych, w których dochód na jedną osobę nie przekraczał 500 PLN. Duże znaczenie dla podjęcia pracy w wakacje miał wiek dziecka. Najczęściej bowiem pracowali uczniowie w wieku licealnym (16-19 lat). Znacznie rzadziej do pracy wakacyjnej zatrudniane były dzieci w wieku 7-12 lat oraz 13-15 lat.



Warto również zauważyć, że w okresie 2007-2011 najwyższy wskaźnik zatrudnienia dzieci miał miejsce w dobrym koniunkturalnie 2008 roku. Odsetek osób deklarujących pracę przynajmniej jednego dziecka w gospodarstwie domowym wyniósł 33%. Dla uczniów w wieku 16-19 lat było to 41%. Dla porównania ogólny wskaźnik w 2011 wyniósł 21%, a dla dzieci w wieku licealnym – 30%.

Centrum Badania Opinii Społecznej zbadało również społeczną akceptację dla pracy dzieci i młodocianych. Okazuje się, że pewne trendy są niezmienne od lat. Dużą społeczną akceptacją cieszy się praca młodzieży licealnej, którą od 8 lat za słuszną uważa ponad 80% badanych Polaków. Stabilne są również opinie na temat pracy najmłodszych dzieci w wieku 7-12 lat. Zdecydowana większość respondentów uważa ją za niewłaściwą.

Zakończenie

Zatrudnianie małoletnich wiąże się z wieloma obostrzeniami, które mogą powodować, że dla części firm młodociany pracownik staje się nieopłacalny. Mimo to wszędzie tam, gdzie duża część prac mieści się w kategorii lekkich, a dla ich wykonywania niepotrzebne są kwalifikacje jest to rozwiązanie korzystne. Dodatkowo zatrudnianie młodocianych pracowników może mieć pozytywne skutki społeczne. Pozwala młodzieży zdobyć pierwsze doświadczenia, uczy odpowiedzialności oraz szacunku do pracy i pieniędzy.