Absolwenci na rynku pracy

Wiele mówi się obecnie za pośrednictwem mediów o tym, że sytuacja absolwentów z wykształceniem wyższym na rynku pracy jest trudna. Przekazuje się informacje o osobach, które, mimo iż zainwestowały w swoje wykształcenie, po zakończeniu studiów pozostają bez zatrudnienia. Warto rozważyć tę kwestię, powołując się na dane dotyczące sytuacji absolwentów o różnym poziomie wykształcenia (niekontynuujących nauki). Porównując informacje na temat kondycji na rynku pracy wszystkich absolwentów, możliwe jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak, w porównaniu do innych grup, przedstawia się sytuacja osób z najwyższym poziomem wykształcenia. Przytoczone w niniejszym artykule dane pochodzą z badania Bilans Kapitału Ludzkiego 2011 i dotyczą absolwentów z ostatnich 5 lat. Łącznie przebadano 1 786 respondentów. Na podstawie podanych przez nich informacji obliczone zostały podstawowe wskaźniki rynku pracy.

Jakie szkoły ukończyli absolwenci?

Według danych z badań Bilansu Kapitału Ludzkiego z 2011 roku w ciągu ostatnich 5 lat edukację formalną zakończyło około 2,5 mln osób w wieku do 30 lat. W tej grupie niemal połowę (1,05 mln) stanowili absolwenci szkół wyższych, 38% (946 tys.) – osoby, które zdały maturę, a 19% (464 tys.) – osoby, które nie zdawały egzaminu maturalnego (ostatnim etapem ich edukacji przed wejściem na rynek pracy była zasadnicza szkoła zawodowa, gimnazjum bądź szkoła podstawowa).



Spośród osób, które nie kontynuowały edukacji, 160 tys. zakończyło ją na etapie gimnazjum. Dla 304 tys. młodych ludzi ostatnią szkołą, do jakiej uczęszczali, była zasadnicza szkoła zawodowa. Najmniejsza liczba absolwentów ukończyła szkoły policealne (64 tys. osób) i licea profilowane (91 tys.). Ponad dwa razy mniej osób zakończyło naukę na etapie liceum ogólnokształcącego niż uzyskało tytuł magistra. Co interesujące, 238 tys. absolwentów studiów licencjackich z ostatnich 5 lat nie zdecydowało się na kontynuację nauki w ramach uzupełniających studiów magisterskich.

Stopa bezrobocia wśród absolwentów

Istotnym wskaźnikiem, jaki należy przeanalizować, koncentrując się na sytuacji zawodowej absolwentów, jest stopa bezrobocia wśród osób, które zakończyły edukację na różnych jej etapach (w ciągu ostatnich 5 lat) i nie zdecydowały się jej kontynuować. Warto rozważyć również różnice pomiędzy sytuacją kobiet i mężczyzn wchodzących na rynek pracy.

Zdecydowanie najwyższa stopa bezrobocia charakteryzuje kobiety, które ukończyły najwyżej szkołę gimnazjalną. Aż 84% takich kobiet pozostaje bez pracy. Mężczyźni z analogicznym poziomem wykształcenia są bezrobotnymi w 45%, co daje aż 39 punktów procentowych różnicy pomiędzy osobami różnej płci. Jest to największa dysproporcja między kobietami i mężczyznami spośród absolwentów wszystkich typów szkół. Spora różnica występuje także wśród absolwentów techników – w przypadku mężczyzn bez pracy pozostaje 21% aktywnych zawodowo, a kobiet – dwukrotnie większy odsetek.

Należy zauważyć, że bez względu na rodzaj ukończonej szkoły stopa bezrobocia jest wyższa dla kobiet. Wyjątek stanowią absolwenci szkół średnich policealnych i liceów profilowanych oraz osoby, które uzyskały tytuł magistra. W obydwu przypadkach odsetek mężczyzn nieposiadających pracy jest nieco wyższy niż odsetek kobiet (odpowiednio o 2 i 3 punkty procentowe wyższy wśród mężczyzn). Okazuje się, że im wyższy poziom wykształcenia, tym wyraźniej zmniejsza się stopa bezrobocia. Ogólnie dla kobiet wynosi ona 26%, a dla mężczyzn – 24%.

Wskaźnik zatrudnienia wśród absolwentów

Wskaźnik zatrudnienia wśród absolwentów z ostatnich 5 lat wynosi dla kobiet 56%, dla mężczyzn – 63%. Istnieje tendencja do zwiększania się wartości tego wskaźnika wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia. W zdecydowanie najgorszej sytuacji są kobiety, które ukończyły najwyżej szkołę gimnazjalną – w tej grupie wartość wskaźnika zatrudnienia wynosi zaledwie 6%. Wśród mężczyzn o takim samym poziomie wykształcenia wskaźnik jest wyższy o 22 punkty procentowe.

Najlepiej wygląda wartość wskaźnika zatrudnienia dla osób, które zdobyły tytuł inżyniera – spośród nich zatrudnionych jest 93% mężczyzn oraz 73% kobiet. Podobnie przedstawia się sytuacja osób z tytułem magistra – bez względu na płeć zatrudnienie znalazło 80% z nich.

Absolwenci nieaktywni zawodowo

Kolejnym wskaźnikiem, który należy rozważyć, opisując sytuację zawodową absolwentów z ostatnich 5 lat, jest odsetek osób nieaktywnych zawodowo. Na każdym poziomie wykształcenia odsetek osób znajdujących się w takiej sytuacji jest wyższy dla kobiet. Ogółem poza rynkiem pracy pozostaje 24% pań, wobec 17% nieaktywnych zawodowo mężczyzn. Wartość wskaźnika nieaktywnych zawodowo jest zdecydowanie najwyższa dla osób o niższym poziomie wykształcenia. Wśród absolwentów z wykształceniem wyższym odsetek osób pozostających poza rynkiem pracy waha się od 2% do 5% w przypadku mężczyzn oraz od 10% do 20% w przypadku kobiet.

Gorzej przedstawia się sytuacja tych, którzy mają najniższe wykształcenie. Przykładowo, w grupie kobiet, które ukończyły tylko szkołę gimnazjalną, odsetek nieaktywnych zawodowo wynosi aż 63%. W przypadku mężczyzn z wykształceniem gimnazjalnym wskaźnik nieaktywności zawodowej również jest wysoki i uzyskuje wartość 49%. Co ciekawe, większy jest odsetek mężczyzn nieaktywnych zawodowo, będących absolwentami liceów ogólnokształcących (38%) niż zasadniczych szkół zawodowych (12%).

Formy zatrudnienia absolwentów

Ważnym aspektem funkcjonowania absolwentów na rynku pracy jest również kwestia form ich zatrudniania. Jak pokazuje badanie BKL, spośród absolwentów, którzy obecnie pracują, ponad trzy czwarte zatrudnionych jest na etat. Odsetki zatrudnionych na etat są dość podobne dla różnych grup (pracujący na etat stanowią zwykle około 70-80% wszystkich zatrudnionych), z wyjątkiem wykształcenia co najwyżej gimnazjalnego. W tym przypadku na etacie pracuje jedynie 43% absolwentów.

Relatywnie wysoki odsetek osób prowadzących własną działalność gospodarczą występuje wśród osób z wyższym poziomem wykształcenia – taki rodzaj pracy zawodowej wybrało 23% inżynierów, 14% magistrów oraz 9% licencjatów. Również absolwenci z wykształceniem średnim często zajmują się taką działalnością (12% absolwentów techników, 10% – liceów profilowanych i szkół policealnych oraz 7% – liceów ogólnokształcących). Spośród osób o najniższym wykształceniu jedynie 3% absolwentów szkół zasadniczych zawodowych prowadzi własne firmy, zaś własnej działalności nie prowadzą w ogóle osoby, które ukończyły szkołę najwyżej gimnazjalną.



W ciągu ostatnich 12 miesięcy wielu absolwentów pracowało jako praktykanci lub stażyści (taki rodzaj pracy podjęło 20% wszystkich absolwentów z ostatnich 5 lat). Odsetek osób będących przez ostatni rok na stażu lub praktyce jest najwyższy wśród licencjatów (28%), co może wynikać w faktu, iż na wielu kierunkach studiów I stopnia w ramach programu studiów należy odbyć co najmniej jedne obowiązkowe praktyki. Podobnie wysoki odsetek absolwentów będących stażystami lub praktykantami wystąpił wśród absolwentów liceów profilowanych i szkół policealnych oraz zasadniczych szkół zawodowych, co również może wynikać z programu nauczania obowiązującego w tych szkołach.

Na umowę-zlecenie bądź umowę o dzieło pracowali głównie licencjaci i magistrzy – to wśród tych grup odsetek podejmujących się takiego rodzaju pracy był najwyższy (odpowiednio 20% i 18%). Odsetek ten jest dość wysoki. Być może ma tu znaczenie fakt, że osoby z wyższym wykształceniem dość często pracują jako niezależni współpracownicy różnych firm. Spośród absolwentów wszystkich rodzajów szkół najwyższy odsetek osób, którym zdarzyło się pracować bez umowy, wystąpił wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym (14%). Odsetek pracujących „na czarno” jest najniższy wśród magistrów i inżynierów (po 4%).

Podsumowanie

Przez media przetacza się fala dyskusji na temat tego, że absolwenci z wykształceniem wyższym są dziś „oszukanym pokoleniem”, a uczelnie wyższe – „fabrykami bezrobotnych”. Mimo wielu niepokojących informacji, przekazywanych za pośrednictwem mediów, na podstawie danych z ostatniej edycji badań Bilansu Kapitału Ludzkiego (z roku 2011) można pokusić się o wniosek, że studia wyższe nadal stanowią istotną inwestycję we własną przyszłość zawodową. Ważne wskaźniki, takie jak stopa bezrobocia, wskaźnik zatrudnienia i odsetek pozostających nieaktywnymi zawodowo, mają wartości korzystniejsze dla osób z wyższym poziomem wykształcenia. Osoby lepiej wykształcone częściej zakładają własne firmy. Podnoszenie poziomu wykształcenia jest szczególnie istotne dla kobiet – wskaźnik zatrudnienia jest niższy dla kobiet prawie dla każdego etapu ukończonej edukacji, poza zdobyciem tytułu magistra – w tej grupie wskaźniki dla kobiet i mężczyzn wyrównują się, a stopa bezrobocia wśród kobiet posiadających tytuł magistra jest nawet nieco niższa niż wśród mężczyzn będących magistrami. Pomimo tego, iż z racji coraz większej dostępności tytuł magistra się dewaluuje, nadal warto inwestować w jego posiadanie.