Artykuły

Z ergonomią na bakier – warunki pracy w polskich biurach

19.07.2010 Autor: Gabriela Jabłońska
Co sprawia, że praca biurowa może być szkodliwa dla naszego zdrowia? Czy polscy pracodawcy przestrzegają przepisów i norm dotyczących warunków pracy? Na jakie schorzenia są narażeni pracownicy biurowi? To trzy pytania, na które znajdą Państwo odpowiedź w niniejszej publikacji. W pierwszej części artykułu pokazano, jak powinno wyglądać ergonomiczne stanowisko pracy. Pod uwagę wzięto takie elementy jak wyposażenie biura, oświetlenie, poziom hałasu oraz ogrzewanie/klimatyzację. W części drugiej odgórne zalecenia skonfrontowano z polską rzeczywistością. Okazuje się, że warunki pracy w polskich biurach są bardzo różne, a przepisy luźno interpretowane. Na końcu przybliżono najczęściej występujące schorzenia zawodowe u pracowników biurowych.
Gdy ktoś informuje nas, że wykonuje pracę biurową, dodatkowe pytania wydają się zbędne. Określenie „biurowa” jest intuicyjnie zrozumiałe i wskazuje na pracę umysłową w pozycji siedzącej, której rezultatem jest niematerialny produkt. Taką też definicję proponuje Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-BIP): „Z ergonomicznego punktu widzenia, wszystkie prace biurowe, niezależnie od ich merytorycznych celów, można scharakteryzować jako prace umysłowe, wykonywane w pozycji siedzącej”.
W powyższej charakterystyce nie ma słowa o uciążliwości wykonywanych czynności. Wiele osób pracę biurową postrzega jako lekką, nie wymagającą wysiłku fizycznego. „Skoro praca biurowa angażuje umysł, to w jaki sposób może szkodzić fizycznie?”. Jest wiele tego rodzaju stereotypów. Zdaje się jednak, że wraz ze wzrostem liczby zachorowań, przekonanie o nieszkodliwości pracy biurowej ustąpi miejsca wzmożonej profilaktyce.

Co sprawia, że praca umysłowa może być szkodliwa dla naszego zdrowia? Czy polscy pracodawcy przestrzegają przepisów i norm dotyczących warunków pracy? Na jakie schorzenia narażone są osoby pracujące w biurze? To trzy pytania, które powinien zadać sobie nie tylko pracownik, ale przede wszystkim pracodawca. Zdrowie jest warunkiem koniecznym wysokiej wydajności pracownika, a docelowo przekłada się na wynik finansowy firmy.

Co sprawia, że praca umysłowa może być szkodliwa dla naszego zdrowia?


Można wyróżnić kilka czynników, które wpływają na komfort wykonywanej pracy w biurze. Są to przede wszystkim: organizacja stanowiska pracy, oświetlenie, hałas, temperatura i wilgotność pomieszczeń. Należy również pamiętać o odpowiedniej atmosferze pracy (obejmującej relacje z szefem i współpracownikami, wykonywanie zadań pod presją czasu itd.), która reguluje poziom odczuwanego stresu. O ile ostatni z wymienionych czynników jest indywidualną kwestią każdego zespołu pracowniczego, o tyle pozostałe powinny uwzględniać istniejące regulacje. Nie bez powodu bowiem ustala się optymalną wysokość blatu biurka, czy też odległość monitora od osoby, która z niego korzysta. Lekceważenie wydawałoby się trywialnych standardów, w dłuższej perspektywie czasu naraża nasz wzrok, kręgosłup czy nadgarstki na uciążliwe schorzenia. Poniżej przedstawiono podstawowe czynniki wpływające na komfort pracy wraz z wybranymi zaleceniami.

Organizacja stanowiska pracy

Jakie elementy składają się na stanowisko pracy w biurze? Można wymienić: biurko, krzesło, komputer oraz wszelkie inne sprzęty niezbędne do wykonywania codziennych obowiązków. Stanowisko pracy to inaczej przestrzeń otaczająca pracownika. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z grudnia 1998 roku dokładnie określa dopuszczalne kąty nachylenia, odległości pomiędzy poszczególnymi elementami takiego stanowiska. Pracownik zwykle nie zdaje sobie sprawy, o ile szczegółów powinien zadbać pracodawca, chcąc stworzyć mu miejsce pracy zgodne z przepisami. Poniżej przedstawiono pięć wytycznych. Czy są one przestrzegane w Twoim zakładzie pracy?

5 wybranych wymogów stanowiska pracy:


  1. Regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120° - po 60° w obu kierunkach.
  2. Klawiatura powinna posiadać odpowiednią wysokość - przy spełnieniu warunku, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy alfanumerycznych z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury.
  3. Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna być taka, aby zapewniała odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20°-50° w dół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej oczu pracownika.
  4. Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej barwy jasnej.
  5. Na życzenie pracownika, a także gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek.

Źródło: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 roku


Oświetlenie

Kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym na komfort pracy jest oświetlenie pomieszczenia. Ważne, aby osoby pracujące przy komputerze nie były pozbawione światła dziennego. Funkcjonowanie biura w piwnicy, suterenie czy pomieszczeniu gospodarczym bez okien jest zatem niezgodne z zaleceniami Ministerstwa. Co więcej staje się przyczyną depresji, senności i zmęczenia pracowników. Niezależnie od natężenia światła dziennego pracodawca powinien także zadbać o oświetlenie elektryczne oraz równomierne rozchodzenie się światła w biurze. Inny przepis mówi, że „należy ograniczyć olśnienie”. Co to oznacza? Wszelkie powierzchnie powinny być matowe – nikt nie lubi, kiedy słońce odbija się w ekranie komputera i uniemożliwia pracę. Nikomu też nie wychodzi to na zdrowie. Prawidłowe oświetlenie to podstawa dobrego samopoczucia.

Hałas

Głośno pracujący sprzęt, rozmowy sąsiadów czy kosiarka za oknem – pracownicy często skarżą się, że w miejscu ich pracy brakuje upragnionej ciszy. Zgodnie z polskimi normami poziom hałasu dla osób pracujących umysłowo, zmuszonych utrzymywać silną koncentrację, nie powinien przekraczać 35 dB. Dla porównania głośność szczekającego psa to 75-80dB, kosiarki 80 dB, ruchliwej ulicy 90 dB, a szumiących liści 20 dB. Rzadko zdarza się jednak, aby otwarcie okna w biurze skutkowało tylko ostatnim wymienionym źródłem hałasu. Kumulacja kilku odgłosów zmniejsza wydajność działań, a na dłuższą metę może prowadzić do wystąpienia frustracji u pracowników.

Ogrzewanie i wentylacj

Dla komfortu pracy w biurze duże znaczenie ma temperatura i wilgotność powietrza. Ta pierwsza nie może być niższa niż 18°C, ta druga powinna z kolei przekraczać 40%. Ważna jest także stała wymiana powietrza – izolowane pomieszczenia nie sprzyjają pracy umysłowej. W dobie klimatyzacji spełnienie tego warunku nie powinno jednak stanowić problemu. Głowy pracodawców zaczynają zaprzątać bowiem odwrotne problemy. Nieumiejętnie użytkowane urządzenia wentylacyjne stają się źródłem wzmożonej absencji chorobowej oraz spadku odporności organizmu. Jak twierdzą specjaliści najbardziej optymalna dla człowieka temperatura to 20-24° C. Nie bez znaczenia pozostaje również rozkład ciepła. Na wysokości głowy idealna temperatura to 18-20° C, na wysokości stóp 24-26° C.

Czy polscy pracodawcy przestrzegają przepisów i norm dotyczących warunków pracy w biurze?


Jak się okazuje zarówno pracodawcy jak i pracownicy nie mają wiedzy na temat tego, jak powinno wyglądać prawidłowe środowisko pracy. Skala nieświadomości jest ogromna, o czym świadczą wynika badania Ergotest, przeprowadzonego w 2009 roku przez Fellowes Polska oraz Polskie Stowarzyszenie Pracowników Służby BHP. Ankietę on-line wypełniło łącznie 11 300 pracowników. Tylko 1% stanowisk pracy w biurach spełnia wszystkie odgórne wymogi, ponad połowa jest niemal całkowicie nieprzystosowana do potrzeb pracowników. Podstawowe wnioski z badania zostały przedstawione poniżej.

Główne wnioski płynące z badania Ergotest 2009


  1. Jedna trzecia stanowisk pracy nie ma wystarczającej, odpowiednio wydzielonej przestrzeni, a odległość od następnego stanowiska pracy jest mniejsza niż zgodne z normami 80 cm.
  2. Prawie połowa nie ma wcale lub posiada jedynie częściową możliwość dostosowania siedziska do własnych potrzeb.
  3. Ponad połowa pracowników biurowych ma źle ustawiony monitor, a prawie jedna trzecia pracuje przy nieodpowiednio ustawionej klawiaturze.
  4. Aż w 83 proc. przypadków nadgarstki podczas pisania na klawiaturze są ułożone nieprawidłowo – zawieszone w powietrzu lub uciskane przez krawędź biurka, a nie tak jak powinny, podparte na żelowej podkładce.
  5. Większość pracowników w Polsce nie ma także zapewnionych odpowiednich, ergonomicznych akcesoriów biurowych. Jedynie 13% korzysta z podkładek na dokumenty, a 19% z podnóżka.
  6. Tylko połowa badanych korzysta z przysługującej wszystkim 5 min. przerwy, po każdej godzinie pracy z komputerem.

Źródło: www.ergotest.pl


Na jakie wypadki i schorzenia narażeni są pracownicy biurowi?


Nieprzestrzeganie przepisów odbija się na zdrowiu pracowników. Po pierwsze: może być źródłem wypadków. Jak wynika z danych Głównego Inspektoratu Pracy (GIP) w Polsce wypadkom w biurach ulega rocznie blisko 3 tys. osób. - Najczęstszym rodzajem urazu jest przemieszczenie, zwichnięcie, skręcenie i naderwanie (35%). Następnie: rany i powierzchniowe urazy (21%), złamania kości (19%) oraz urazy wewnętrzne (7%) – tłumaczy Danuta Rutkowska, Rzecznik prasowy GIP. Przyczyną wypadków są zazwyczaj poślizgnięcia oraz upadki na tym samym poziomie. Wbrew pozorom Polacy częściej potykają się na równym podłożu, aniżeli spadają ze schodów. Wypadkom ulega 3% pracowników biurowych. Większość urazów jest lekka i nie wymaga skomplikowanych zabiegów medycznych.

W przypadku pracy biurowej najbardziej niebezpieczne, bo dotyczące dużej liczby pracowników są schorzenia nabyte po latach pracy na nieprawidłowo zorganizowanym stanowisku. Może się wydawać, że żelowe podkładki pod klawiaturę to luksus, a nie konieczność. Ich brak nie spowoduje fali wypadków. W dłuższej perspektywie czasu może być jednak źródłem zespołu cieśni nadgarstka. Warto się zastanowić, co stanowi dla nas większy koszt: 100 PLN (tyle średnio kosztuje żelowa podkładka pod myszkę i klawiaturę) czy potencjalny, ale nieodwracalny uszczerbek na zdrowiu. Jak podaje portal zdrowebiuro.pl, do najczęściej występujących schorzeń wśród pracowników biurowych należy zaliczyć również:
  • bóle i stany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
  • łokieć tenisisty – zapalenie nadkłykcia kości ramiennej,
  • przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki,
  • zapalenie okołostawowe barku,
  • choroby narządu wzroku,
  • alergie.

Ostatnie z wymienionych schorzeń – alergie – to plaga w biurach XXI wieku. W Stanach Zjednoczonych, gdzie nowoczesnych biurowców jest najwięcej, zdefiniowano tzw. syndrom chorego budynku, będący przyczyną problemów zdrowotnych, w tym alergii. Chory budynek to taki, w którym powietrze jest suche, „bogate” w bakterie, grzyby, pleśń i inne zanieczyszczenia pochodzące z wadliwych systemów klimatyzacji i wentylacji. W chorym budynku nikt nie chce pracować.

Bibliografia
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.)
www.ciop.pl
www.ergotest.pl
www.nowebiuro.pl
www.zdrowebiuro.pl
Gabriela Jabłońska