Artykuły

Sytuacja zawodowa kobiet – podstawowe wskaźniki

17.12.2013 Autor: Joanna Kwinta-Odrzywołek
Artykuł przedstawia najważniejsze dane dotyczące obecnej sytuacji kobiet na rynku pracy w Polsce. Krótka analiza sytuacji kobiet w pracy pozwala na zapoznanie się z podstawowymi wskaźnikami – współczynnikiem aktywności zawodowej oraz wskaźnikiem zatrudnienia. Aktywność zawodowa jest następnie analizowana ze względu na wybrane czynniki, takie jak wiek, wykształcenie, sektor własności miejsca pracy oraz wymiar czasu pracy. Ponad połowa kobiet w wieku produkcyjnym nie jest aktywna zawodowo. Największy odsetek aktywnych zawodowo stanowią kobiety w wieku od 35 do 44 lat. Pracujące kobiety mają zdecydowanie wyższy poziom wykształcenia niż mężczyźni. Częściej również uczestniczą w różnych kursach czy szkoleniach. Kobiety stanowią także większą grupę wśród osób pracujących w niepełnym wymiarze godzin, a także w ramach sektora publicznego. Niestety, te dwa fakty często są równoznaczne z niższymi zarobkami.
Współczesna pozycja kobiet w życiu społecznym i gospodarczym kształtowana była przez lata. Duży wpływ miały na nią decyzje polityczne i ekonomiczne, wydarzenia społeczne i kulturowe. Funkcjonowanie w systemie gospodarki rynkowej i doświadczanie na szerszą skalę takich zjawisk, jak prywatyzacja czy bezrobocie, wywołało szereg zmian na rynku pracy. W dużym zakresie zmiany te dotyczyły kobiet, których sytuacja zawodowa jest ciągle inna od sytuacji mężczyzn. Potwierdzają to choćby najnowsze dane z raportu Światowego Forum Ekonomicznego „Gender Gap”. Raport donosi, że miejsce Polski w rankingu dotyczącym wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na różnych płaszczyznach (w tym dotyczących rynku pracy) spada. W poniższym tekście zaprezentowane zostały aktualne, podstawowe dane dotyczące aktywności zawodowej kobiet, które pozwolą zapoznać się z obecną pozycją pań na rynku pracy.

Aktywność zawodowa kobiet


Na początek przyjrzyjmy się poziomowi aktywności zawodowej kobiet w ciągu ostatnich lat. Generalnie kobiety są wciąż mniej aktywne zawodowo niż mężczyźni. Podczas gdy odsetek aktywnych zawodowo mężczyzn wynosi ponad 60%, wśród kobiet poziom ten nie przekracza 50%. Można również zauważyć, że na przestrzeni lat wahania współczynnika aktywności zawodowej są dla obu płci niewielkie, a w ostatnim czasie wartość tego wskaźnika powoli rosła.



Kobiety bierne zawodowo stanowią 51,3%, a bierni zawodowo mężczyźni 35,3%. Oznacza to, zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie GUS-u, że w 2011 roku na 1000 aktywnych zawodowo mężczyzn przypadało 547 panów biernych zawodowo. Analogiczne proporcje w przypadku kobiet wynosiły 1000 aktywnych zawodowo kobiet i 1053 kobiet biernych. Odzwierciedla to fakt, iż zbiorowość bierna zawodowo jest silnie sfeminizowana – ponad 60% tej populacji stanowią kobiety.
Innym wskaźnikiem stosowanym do pomiaru wykorzystania zasobów pracy jest wskaźnik zatrudnienia obrazujący udział pracujących w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej. Wskaźnik zatrudnienia, zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn, w ciągu ostatnich lat systematycznie wzrastał. Z danych wynika jednak, że wskaźnik dla kobiet jest o około jedną czwartą niższy niż wskaźnik zatrudnienia mężczyzn.



Należy również wspomnieć krótko o kobietach bezrobotnych. Stopa bezrobocia kobiet jest wyższa niż stopa bezrobocia mężczyzn. Według danych z 2012 roku stopa bezrobocia dla kobiet w wieku produkcyjnym wynosiła 11,1%, wobec 9% dla mężczyzn. GUS podaje również, że kobiety częściej niż mężczyźni zagrożone są bezrobociem długotrwałym, czyli trwającym dłużej niż rok.

Aktywność zawodowa według wieku


Analiza poziomu aktywności zawodowej ludności według płci i wieku pozwala zauważyć podobieństwo pomiędzy rozkładami współczynników dla kobiet i mężczyzn w Polsce. Jak można zaobserwować, analizując wykres 1., zasadnicza różnica tkwi w ogólnym poziomie aktywności zawodowej – niższej wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Na strukturę wieku osób aktywnych zawodowo wpływają różnorodne czynniki, np. związane z procesem edukacji. Wciąż niezwykle ważne są również czynniki demograficzne czy społeczne wynikające z tradycyjnej roli kobiety i jej obowiązków macierzyńskich. Na poziom aktywności ekonomicznej kobiet znacząco wpływa bowiem moment urodzenia dziecka i sprawowania nad nim opieki. Skutkuje to mniejszą aktywnością kobiet w młodszym wieku. Najliczniejsza grupa pracujących kobiet pojawia się w wieku tzw. obniżonej płodności – najwyższy odsetek kobiet aktywnych zawodowo występuje wśród kobiet w wieku od 35 do 44 lat. W przypadku mężczyzn jest to okres pomiędzy 25. a 39. rokiem życia.



Dane pokazują, że moment, w którym zazwyczaj kobieta decyduje się na urodzenie dziecka, oznacza zarazem wyhamowanie jej aktywności zawodowej. I to może być dowodem na to, że pomimo licznych debat publicznych wciąż brakuje realnych zachęt do godzenia życia prywatnego i zawodowego (np. w postaci wprowadzenia elastycznego czasu pracy).

Aktywność zawodowa według poziomu wykształcenia


Kobiety aktywne zawodowo, jak widać w statystykach, legitymują się generalnie wyższym poziomem wykształcenia niż mężczyźni. Niemal 70% pracujących kobiet ma co najmniej wykształcenie średnie, podczas gdy takim samym poziomem wykształcenia może pochwalić się jedynie 52% mężczyzn. Co prawda, odsetek kobiet i mężczyzn z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym jest niemal identyczny (odpowiednio – 27% i 28%), jednak już wśród absolwentów studiów wyższych zdecydowanie dominują kobiety. Wykształcenie wyższe ma już niemal 40% kobiet i tylko 24% mężczyzn. Jedyną kategorią pod względem poziomu wykształcenia, w której zdecydowanie dominują liczebnie mężczyźni, jest wykształcenie zasadnicze zawodowe. Takim poziomem edukacji może poszczycić się co trzeci mężczyzna (33%) i 18% kobiet. Przytoczone powyżej dane przedstawiono na wykresie 2.



Powyższe dane pokazują, że pracujące kobiety są lepiej wykształcone od pracujących mężczyzn. Co więcej, jak donoszą informacje z raportu Bilansu Kapitału Ludzkiego, kobiety aktywne zawodowo (zarówno te pracujące, jak i bezrobotne) częściej niż mężczyźni podnoszą swoje kompetencje na nieobowiązkowych kursach lub szkoleniach. Spośród pracujących kobiet swoje kompetencje podnosiło 21% pań (w przypadku mężczyzn – 17%). Wśród osób bezrobotnych dokształcało się 12% kobiet i 8% mężczyzn. Ciekawe jest natomiast spostrzeżenie autorów raportu BKL, że o ile kobiety aktywne zawodowo doszkalają się częściej niż mężczyźni, to w przypadku osób nieaktywnych zawodowo tendencja jest już odwrotna. Nieaktywne zawodowo kobiety zdecydowanie częściej niż mężczyźni deklarowały całkowity brak aktywności szkoleniowej. Zupełnie nie doszkala się 60% nieaktywnych zawodowo kobiet i 46% mężczyzn.

Aktywność zawodowa według sektora własności miejsca pracy i wymiaru czasu pracy


Według badań GUS-u z 2012 roku 33,7% kobiet pracowało w sektorze publicznym, a pozostałe 66,3% w sektorze prywatnym. Udział mężczyzn w sektorze prywatnym był zdecydowanie większy – 81,3% (18,7% w sektorze publicznym).



Zjawisko to może być jedną z przyczyn późniejszych nierówności płacowych. Jak pisze Anna Zachorowska-Mazurkiewicz, sektor prywatny cechują przeciętnie wyższe zarobki niż sektor publiczny: Z reguły kobiety są nadreprezentowane w rutynowych zajęciach urzędniczych, na stanowiskach niekierowniczych, w administracji (…). Liczne badania jednoznacznie wskazują, iż w porównaniu z zawodami zdominowanymi przez mężczyzn pozycja rynkowa zawodów sfeminizowanych jest mniej korzystna. Dzieje się tak nie tylko ze względu na niższe płace, ale również z powodu na ogół mniejszych możliwości awansu i rozwoju zawodowego w tzw. zawodach kobiecych.
Kolejną kwestią, z którą wiąże się często niższe wynagrodzenie, jest zatrudnianie kobiet w niepełnym wymiarze godzin. Jak pokazują dane GUS-u w niepełnym wymiarze czasu pracy zatrudnionych jest prawie 13% kobiet i 5% mężczyzn.



Niepełny wymiar godzin pracy kobiet związany jest z pełnieniem przez nie także innych ról społecznych – najczęściej związanych z urodzeniem i wychowywaniem dzieci czy zajmowaniem się domem i rodziną. Praca w niepełnym wymiarze godzin również wiąże się zazwyczaj z mniejszymi zarobkami, mniejszym prestiżem oraz z trudniejszym dostępem do wyższych pozycji w hierarchii zawodowej. Z drugiej strony zatrudnienie na niepełny etat jest często jedyną możliwością dla kobiet wykluczonych z rynku pracy wskutek życia rodzinnego. Niestety, taki rodzaj pracy jest Polkom wciąż stosunkowo rzadko oferowany. Być może pójście kobietom na rękę poprzez umożliwienie im dostępu do pracy, chociażby w niepełnym wymiarze godzin, byłoby sposobem na ich szybszy powrót na rynek pracy po dłuższej przerwie. Elastyczne ramy zatrudnienia przyczyniłyby się także do łączenia obowiązków rodzinnych i zawodowych. Potwierdza to cytowany w „Gazecie Prawnej” Jacek Męcina, wiceminister pracy i polityki społecznej: W Polsce, podobnie jak w innych krajach, kobiety to jest lepiej wykształcona grupa i szkoda, żeby godzić się na ich bierność zawodową. Dlatego muszą powstawać programy, które będą pomagały łączyć obowiązki rodzinne z zawodowymi i wracać na rynek pracy – chociażby w niepełnym wymiarze czy też w takich formach niestandardowych, jak telepraca.

Podsumowanie


Współczynnik aktywności zawodowej kobiet jest mniejszy niż współczynnik aktywności zawodowej mężczyzn. Wynosi poniżej 50%, co oznacza, że ponad połowa kobiet w wieku produkcyjnym jest bierna zawodowo – nie pracuje i nie poszukuje aktywnie zatrudnienia. Zaprezentowane w artykule dane wskazują na od lat istniejące różnice w poziomie aktywności zawodowej i zatrudnienia kobiet i mężczyzn. Dzieje się tak pomimo tego, że pracujące panie są generalnie lepiej wykształcone niż mężczyźni i częściej podnoszą swoje kwalifikacje. Kobiety częściej są również zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin oraz w sektorze publicznym, co jest związane z otrzymywaniem niższego wynagrodzenia.

Bibliografia
1. GUS, Aktywność ekonomiczna ludności Polski, II kwartał 2013, Warszawa 2013, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PW_aktyw_ekonom_ludn_2kw_2013.pdf.
2. GUS, Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, Warszawa 2012, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/f_kobiety_i_mezczyzni_na_rynku_pracy_2012.pdf.
3. Od nowego roku dodatkowe wsparcie dla kobiet wracających po macierzyńskim do pracy, „Gazeta Prawna” 8.11.2013, http://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/ 744725,od-nowego-roku-dodatkowe-wsparcie-dla-kobiet-wracajacych-po-macierzynskim-do-pracy.html.
4. Szczucka A., Turek K., Worek B., Kształcenie przez całe życie. Na podstawie badań zrealizowanych w 2012 roku w ramach III edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego, Warszawa 2012, http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downloads/20121128143313/Kszta_cenie_przez_ca_e_ycie.pdf?1354109622.
5. The Global Gender Gap Report 2013, Insight Report, World Economic Forum 2013, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2013.pdf.
6. Zachorowska-Mazurkiewicz A., Kobiety i instytucje, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2006.

Joanna Kwinta-Odrzywołek

Udostępnij