Rynek pracy w Chorwacji

1 lipca 2013 r. Chorwacja została nowym, 28. krajem członkowskim Unii Europejskiej. Tym samym jest drugim (obok Słowenii) państwem byłej Jugosławii przyjętym do grona Wspólnoty. Proces integracji europejskiej Chorwacji rozpoczął się w 2005 od złożenia wniosku o członkostwo w UE. Po kilku latach negocjacji i dostosowywania się do kryteriów unijnych 9 grudnia 2011 r. (w czasie polskiej prezydencji) doszło do podpisania traktatu akcesyjnego. Ostateczną zgodę na dołączenie Chorwacji do grona krajów Wspólnoty dał pozytywny wynik referendum – za wejściem do Unii opowiedziało się 66,24% Chorwatów przy frekwencji 43,5%.

Przyjęcie w struktury unijnije nowego państwa budziło jednak spore kontrowersje. Przeciągający się kryzys finansowy, z którym wciąż nie do końca uporano się w wielu krajach Wspólnoty, poddał bowiem nieco w wątpliwość sens dalszego pogłębiania integracji europejskiej. Tymczasem przyjęcie Chorwacji do Unii świadczyło o chęci kontynuowania tej idei. Obawiano się też, że rozszerzenie UE o kraj, który sam boryka się z problemami gospodarczymi, może przyczynić się do pogorszenia kondycji całej Wspólnoty.

Chorwaci liczyli natomiast, że wejście do Unii pozytywnie wpłynie na sytuację gospodarczą w ich kraju. Obecnie notują bowiem ujemny wzrost gospodarczy (-2%), a bezrobocie utrzymuje się na poziomie ok. 18% (z czego ponad połowę stanowią osoby poniżej 25. roku życia). Zaraz po wejściu do UE Chorwacja może więc zostać objęta procedurą nadmiernego deficytu. Deficyt budżetowy tego kraju (różnica między dochodami a wydatkami budżetu) przekracza 3% PKB, a dług publiczny, czyli łączny dług jednostek sektora finansów publicznych, zbliża się do progu 60% PKB.

W perspektywie budżetowej Unii Europejskiej na lata 2013-2020 Chorwaci otrzymają do dyspozycji 11,7 mld EUR. Stanowi to więc ok. 25% produktu krajowego brutto Chorwacji oczekiwanego w 2013 roku. Od umiejętnego wykorzystania tych środków w dużej mierze będzie zależało wyjście z gospodarczego impasu, które umożliwiłoby poprawienie sytuacji na tamtejszym rynku pracy.

Kryzys gospodarki = kryzys na rynku pracy

Ostatnie pięć lat upłynęło w Chorwacji pod znakiem recesji i stagnacji gospodarczej (w 2008 r. spadek PKB sięgnął prawie 7%). Znalazło to odzwierciedlenie na tamtejszym rynku pracy. Liczba bezrobotnych prawie się podwoiła – z 149,2 tys. w 2008 r. do 272 tys. w 2012 r. Tylu osób bez pracy nie było w Chorwacji od początku XXI w. W latach 2005-2008 obserwowano wręcz stopniowy spadek liczby bezrobotnych – z 226,7 tys. do wspomnianych 149,2 tys. Inaczej było w przypadku osób pracujących. Początkowo ich liczba zwiększyła się z 1,57 mln (2005 r.) do 1,63 mln (2008 r.). Jednak później nastąpił znaczny spadek liczby zatrudnionych – do 1,44 mln w 2012 r. (-190 tys.). Część z tych osób znalazła się w gronie osób bezrobotnych, inni przeszli w stan bierności zawodowej. Liczba osób biernych zawodowo wykazywała więc tendencję rosnącą – z 2,4 mln w 2005 r. do 2,5 mln w 2012 r. Wielkości zasobów siły roboczej w Chorwacji ukazuje tabela 2.



W ciągu ostatnich 10 lat można wyróżnic dwie fazy w kształtowaniu się stopy bezrobocia w Chorwacji. Najpierw do 2008 r. odnotowywano stopniowy spadek odsetka bezrobotnych. Ich poziom obniżył się z 14,3% w 2003 r. do 8,6% w 2008 r. (spadek o 5,7 p.p). Później jednak kryzys gospodarczy spowodował, że stopa bezrobocia zaczęła ponownie wzrastać. W 2012 r. była równa 16,3% (wzrost o 7,7 p.p.). Nic nie wskazuje też na to, aby sytuacja w najbliższym czasie miała się poprawić. Co więcej, widoczny jest dalszy wzrost odsetka osób poszukujących zatrudnienia na chorwackim rynku pracy. W pierwszym kwartale 2013 r. stopa bezrobocia sięgnęła już nawet 18,5%, a w drugim ukształtowała się na poziomie 17%.

Jeszcze większe zaniepokojenie ekspertów budzi wysokie bezrobocie młodych, które dochodzi już do 43%. To prawie dwukrotnie więcej w porównaniu do roku 2008 (21,9%). Jest to też więcej o 7,2 p.p. niż w roku 2003 (35,8%). Innym zagrożeniem pozostaje też bezrobocie długotrwałe, które od lat utrzymuje się w Chorwacji na wyjątkowo wysokim poziomie. W 2012 r. udział osób, które pozostawały bez pracy powyżej 12 miesięcy, w ogólnej liczbie bezrobotnych sięgnął 64,6%. Kształtowanie się stopy bezrobocia przedstawiono na wykresie 1.

Zatrudnienie w Chorwacji – gdzie i za ile?

Tendencje obserwowane w poziomie bezrobocia znalazły odzwierciedlenie w kształtowaniu się wskaźnika zatrudnienia. Do 2008 r. obserwowano sukcesywny wzrost odsetka osób pracujących – z 53,4% w 2003 r. do 57,8% w 2008 r. Wśród kobiet współczynnik ten zmieniał się z 46,3% w 2003 r. do 51% w 2009 r. Nieco większe wahania miał natomiast wskaźnik zatrudnienia mężczyzn, ale ostatecznie w 2008 r. ukształtował się on na poziomie 65%. Jednak później odsetek zatrudnionych w Chorwacji zaczął gwałtownie się obniżać, by w 2012 r. spaść do poziomu najniższego od ostatnich 10 lat. W minionym roku wskaźnik zatrudnienia ogółem wyniósł bowiem 50,7%, w przypadku mężczyzn było to 55,1%, zaś wśród kobiet tylko 46,2%.

Chorwacja jest krajem, w którym wskaźnik zatrudnienia jest najniższy spośród wszystkich państw Unii Europejskiej. Nawet w państwach najbardziej dotkniętym kryzysem, takich jak Grecja, Hiszpania czy Włochy, odnotowano większy odsetek pracujących. Co więcej, od średniej dla całej Unii (64,1% w 2012 r.) Chorwację dzieli aż 13,4 p.p. Szczególnie niekorzystnie przedstawia się na tamtejszym rynku pracy sytuacja kobiet, gdyż, jak wynika z danych Eurostatu, ponad połowa z nich to osoby niepracujące.



Pomimo iż Chorwacja kojarzy się przede wszystkim z turystyką, pod względem struktury zatrudnienia w 2012 r. najliczniejszym obszarem okazała się produkcja – w tego rodzaju zajęciach zatrudnionych było 250 tys. Chorwatów. Handlem i naprawą pojazdów zajmowało się niespełna 200 tys. osób, a 160 tys. pracujących zaliczało się do kategorii obejmującej rolnictwo, leśnictwo i rybactwo. Następne w kolejności były służba zdrowia, budownictwo, transport i gospodarka magazynowa, administracja publiczna oraz szkolnictwo – w każdej z tych dziedzin pracowało po ok. 90 tys. Chorwatów. Nieco ponad 80 tys. znalazło zatrudnienie w usługach związanych z obsługą ruchu turystycznego – w dziedzinie hotelarstwa i gastronomii.

Warto także zwrócić uwagę na spadek liczby zatrudnionych, który miał miejsce po 2008 r. i dotyczył niemal wszystkich wymienionych sektorów. Najbardziej dotkliwie spadek ten odczuły osoby wykonujące zawody związane z produkcją (spadek o 50 tys. – z 300 tys. w 2008 r. do 250 tys. w 2012 r.), budownictwem (z 147 tys. w 2008 r. do 93,7 tys. w 2012 r.) i handlem (z 238 tys. do 194 tys.).

Zarobki podobne jak w Polsce

Według danych Chorwackiego Urzędu Statystycznego (DZS) średnie miesięczne wynagrodzenie netto w lipcu b.r. wyniosło w tym kraju 5 504 HRK (czyli ok. 3 037 PLN). W ujęciu miesięcznym oznacza to wzrost przeciętnej płacy netto o 0,3%, a w stosunku do lipca ubiegłego roku wzrost ten wyniósł 1,5%. Zatem mimo kryzysu gospodarczego średnie płace w Chorwacji nieznacznie rosną.
Największe przeciętne zarobki otrzymywali pracownicy branży informacja i komunikacja – 7 799 HRK (ok. 4 300 PLN) oraz z dziedziny finanse i ubezpieczenia (ok. 4 250 PLN). W dalszej kolejności znaleźli się przedstawiciele zawodów związanych z transportem i gospodarką magazynową – 6 368 HRK (3 514 PLN), służbą zdrowia – 6 070 HRK (3 350 PLN), administracją publiczną – 5 929 HRK (3 272 PLN) oraz szkolnictwem – 5 508 HRK (3 039 PLN). Najmniejsze średnie uposażenie cechowało osoby zajmujące się handlem i naprawą pojazdów – 4 670 HRK (2 577 PLN) oraz budownictwem – 4 726 HRK (2 608 PLN). Poniżej średniej znaleźli się też pracujący w branży hotelarskiej i gastronomicznej – 4 844 HRK (2 673 PLN) oraz przedstawiciele zawodów związanych z procesem produkcji – 4 923 HRK (2 717 PLN).

Biorąc pod uwagę bardziej szczegółową klasyfikację zawodów, na pierwszym miejscu pod względem wysokości przeciętnego wynagrodzenia plasują się osoby zajmujące się transportem lotniczym – 10 446 HRK (5 765 PLN), a tuż za nimi pracownicy branży reklamowej – 9 581 HRK (5 287 PLN) oraz usług wspomagających górnictwo – 9 085 HRK (5 014 PLN). Najniższe zarobki otrzymywali z kolei pracownicy fizyczni zatrudnieni przy produkcji odzieży – średnio 2 996 HRK (1 655 PLN).

Okazuje się też, że na wyższe pensje mogą liczyć osoby zatrudnione w prywatnych firmach z kapitałem zagranicznym, które zarabiają ok. 13% więcej niż średnia krajowa. Z kolei w przedsiębiorstwach prywatnych z większościowym udziałem chorwackiego kapitału płace były o 7% niższe od średniej. Zarobki pracowników przedsiębiorstw państwowych, administracji i służby publicznej były natomiast o 3% wyższe od średniej. Nieco wyższe pensje otrzymują też pracujący w stolicy Chorwacji. Średnia płaca netto mieszkańca Zagrzebia wynosiła 6 300 HRK (ok. 3 500 PLN).

Zarobki w Chorwacji są jednymi z najwyższych spośród wszystkich państw bałkańskich. Średnia płaca netto w Chorwacji jest bowiem o 77% wyższa od średniego wynagrodzenia w Serbii oraz o 39% wyższa od średniej płacy w Bośni i Hercegowinie.

Według danych Eurostatu w drugim półroczu 2013 r. płaca minimalna w Chorwacji wyniosła 400 EUR (wzrosła z poziomu 370 EUR). To jednak znacznie mniej niż w sąsiedniej Słowenii, gdzie wynagrodzenie minimalne jest prawie dwa razy większe i sięga 783 EUR. Wysokość pensji minimalnej w Chorwacji bardziej zbliżona jest zatem do płacy minimalnej w Polsce, która wynosi obecnie ok. 368 EUR.

Chorwacja jest również jednym z krajów, w których sporą część wydatków z budżetu pochłaniają świadczenia emerytalne. Ich poziom w 2010 r. stanowił aż 10,6% PKB. Dało to Chorwacji 8. miejsce na liście 52 państw, które wydają najwięcej na wypłatę rent i emerytur. Przed Chorwacją znalazły się wówczas m.in. Ukraina (17,7% PKB), Włochy (14,7% PKB), Austria (13,9% PKB), jak i Polska (11,3% PKB). Średnia emerytura w Chorwacji w 2011 r. stanowiła 37,6% średniego wynagrodzenia, podczas gdy jeszcze dwa lata wcześniej stosunek ten wynosił 40,2%. Stąd też niezbędne stało się przeprowadzenie reformy systemu emerytalnego. W jej wyniku nastąpiło wydłużenie i zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 65 lat.

Europa na razie nie dla Chorwatów

Mimo dostępności rynku pracy w Chorwacji nie należy się spodziewać, że będzie się on cieszył szczególnym zainteresowaniem obywateli pozostałych państw Europy, w tym Polaków. Do emigracji nad Adriatyk nie zachęca bowiem ani wysokość potencjalnych zarobków, ani ogólna sytuacja na tamtejszym rynku pracy. Chorwacja może zaoferować głównie zatrudnienie w usługach związanych z obsługą ruchu turystycznego bądź też pracę biurową w międzynarodowych korporacjach.

Dlatego należy się raczej spodziewać ruchu w przeciwną stronę. Celem emigracji zawodowej Chorwatów będą przede wszystkim kraje Europy Zachodniej. Tyle że niektóre z nich na razie postanowiły ograniczyć nowym obywatelom Unii możliwość swobodnego zatrudnienia na terenie ich terytorium. Na podjęcie takich działań zdecydowały się Grecja, Niemcy, Francja, Holandia, Cypr, Austria, Wielka Brytania, Słowenia, Belgia, Hiszpania, Luksemburg i Malta. W odpowiedzi chorwacki rząd wprowadził podobne obostrzenia wobec mieszkańców tych krajów, które nie pozwalają Chorwatom na swobodne podejmowanie w nich pracy.

Turystyka pozwoli wyjść z kryzysu?

Kluczowym czynnikiem pobudzającym rozwój gospodarczy Chorwacji jest turystyka. Dzięki wizytom gości z zagranicy Chorwacja zarabia rocznie ok. 7 mld EUR. Wejście w struktury unijne może nie tylko powiększyć tę kwotę, ale także doprowadzić do ożywienia transakcji na rynku nieruchomości. Z drugiej strony wskutek wprowadzenia obowiązku wizowego istnieje ryzyko utraty turystów ze wschodu (głównie z Rosji).

Póki co, w pierwszej połowie 2013 r. nastąpiła poprawa wskaźników w branży turystycznej. Według danych chorwackiego urzędu statystycznego w pierwszej połowie 2013 r. liczba noclegów wykupionych w Chorwacji przez turystów zagranicznych wzrosła o 4,9% w porównaniu do poprzedniego roku. Wzrost ten był w dużej mierze wynikiem częstszych wizyt turystów z Niemiec (stanowiących 20% łącznej liczby odwiedzających Chorwację). Było ich o 14% więcej w stosunku do pierwszego półrocza 2012 r. Obserwowano też wzmożony ruch turystów z Austrii (11,5%) – których było o 6,2% więcej niż rok wcześniej, jak i gości z Holandii (2,4%) – przyrost o 32,6%.

Korzystne informacje dotyczące ruchu turystycznego są cenne tym bardziej, że przychody z turystyki mają duży wpływ na ogólny wynik bilansu handlu zagranicznego Chorwacji. Dobra koniunktura w turystyce pobudza pozostałe gałęzi gospodarki, przez co w dużej mierze właśnie od niej zależy sytuacja na całym chorwackim rynku pracy.