Młodzi kontra doświadczeni pracownicy – komu najbardziej zagraża stres w pracy?

Zagadnienie stresu w pracy budzi ogromne zainteresowanie nie tylko wśród osób, które się z nim stykają, ale również wśród badaczy rynku, osób specjalizujących się w zarządzaniu zasobami ludzkimi, psychologów i lekarzy. Chroniczny stres, zdaniem tych ostatnich, jest poważnym problemem społecznym przyczyniającym się do wzrostu występowania chorób cywilizacyjnych, w tym zaburzeń emocjonalnych. W celu zebrania większej ilości informacji na temat tego zagadnienia firma Sedlak & Sedlak, korzystając z nowoczesnej platformy badaniaHR.pl, przeprowadziła w 2012 roku Ogólnopolskie Badanie Poziomu Stresu. Wyniki badań dostarczają informacji o tym, jakie czynniki potęgują stres u konkretnych grup pracowników.

Dlaczego odczuwamy stres?

Stres to reakcja organizmu na sytuację, w której wymagania otoczenia są w odczuciu jednostki zbyt wysokie. Stres pojawia się więc wtedy, gdy człowiek boi się, że nie sprosta wymaganiom i musi uruchomić dodatkowe zasoby organizmu w celu rozwiązania problemu. Krótkotrwały stres może być zjawiskiem pozytywnym, ponieważ mobilizuje organizm do podjęcia dodatkowych działań i poprawy sytuacji. Fizyczna mobilizacja jest związana przede wszystkim ze wzrostem wydzielania adrenaliny, podwyższonym poziomem cukru we krwi, przyspieszeniem akcji serca i wzrostem napięcia mięśniowego. Taki stan organizmu pozwala na szybkie działanie. Niestety, taka mobilizacja nie może trwać zbyt długo, ponieważ każdy organizm potrzebuje odpoczynku dla zachowania równowagi. Długotrwały stres niszczy tę równowagę i powoduje skrajne wyczerpanie. Objawami chronicznego stresu jest obniżenie sprawności intelektualnych, pogorszenie stanu zdrowia i chwiejność emocjonalna. Często obserwuje się trudności w podejmowaniu decyzji, problemy z koncentracją, poczucie bezradności, niepokój, obniżony nastrój, bezsenność. Osoby odczuwające długotrwały stres mają problemy ze zdrowiem spowodowane obniżeniem odporności, częściej też sięgają po używki i popadają w nałogi.

Wpływ na odczuwanie stresu mają warunki zewnętrzne i uwarunkowania osobowościowe konkretnych osób. Do predyspozycji indywidualnych zaliczyć należy poczucie kontroli nad własnym życiem, umiejętność radzenia sobie z problemami i negatywnymi emocjami. Ludzie cechują się również wrodzoną indywidualną wrażliwością układu nerwowego na bodźce stresowe. Z tego powodu sytuacje, które pewne osoby uznają za stresujące, dla innych osób są obojętne. Na poziom odczuwanego stresu wpływają takie warunki środowiskowe, jak posiadane przez daną jednostkę wsparcie społeczne, ilość zainteresowań, sytuacja rodzinna i zawodowa. Ten ostatni czynnik badany był przez firmę Sedlak & Sedlak w ramach wspomnianego Ogólnopolskiego Badania Poziomu Stresu.

Stres w pracy

Zgodnie z definicją Państwowego Instytutu Pracy stres w miejscu pracy występuje wtedy, kiedy osoby pracujące – pracownicy i pracodawcy – odczuwają dyskomfort psychiczny dotyczący warunków i/lub wymagań pracy w sytuacji, w której w danym momencie warunki i wymagania te przekraczają ich możliwości. Oczywiście nagły stres związany z nowym zadaniem czy szczególnie wymagającym projektem może mieć pozytywne skutki. Jeśli pracownik ma możliwość skorzystania z pomocy innych specjalistów oraz czas na dokształcanie się i konsultacje, pewnie odniesie sukces w realizacji przydzielonego mu zadania. Dzięki temu podniesie poczucie własnej wartości, poszerzy swoją wiedzę i kompetencje. Po okresie względnej stabilizacji zawodowej będzie mógł skutecznie poradzić sobie z kolejnym trudnym zadaniem. Jednak stałe, zbyt wysokie wymagania powodują poczucie niedostosowania i chroniczny stres wraz z wszystkimi opisanymi wcześniej negatywnymi skutkami. Specjaliści z Państwowego Instytutu Pracy zauważają, że na odczuwanie stresu w miejscu pracy ma wpływ wiele czynników. Również w badaniach firmy Sedlak & Sedlak wyróżniono szereg zjawisk stresogennych. Do najważniejszych kategorii przyczyn stresu zaliczyć należy:

• konflikty interpersonalne: niesatysfakcjonujące relacje i złą atmosferę w pracy, wysoki poziom rywalizacji i wrogości wśród współpracowników;
  
• złą organizację: brak koordynacji i planowania pracy, brak jasnych wskazówek dotyczących wykonanych zadań, niewystarczający przepływ informacji;
  
• słabo zdefiniowany zakres obowiązków i odpowiedzialności: niejasny podział obowiązków zawodowych, kompetencji i władzy, brak informacji zwrotnej i kryteriów oceny pracy;
  
• duże obciążenie pracą: nadmierne fizyczne, umysłowe i emocjonalne obciążenie obowiązkami zawodowymi, bardzo szybkie tempo pracy;
  
• brak możliwości realizacji potencjału zawodowego: wykonywanie monotonnych i jednorodnych zadań niewymagających zaangażowania, brak możliwości rozwoju, poczucie bezsensu wykonywanej pracy, niemożność wykorzystania posiadanych umiejętności i kompetencji;
  
• poczucie kontroli: poczucie wpływu na własne środowisko pracy, na zakres obowiązków i metody wykonywania zadań;
  
• konflikt wartości: konieczność wykonywania pracy i podejmowania działań zawodowych niezgodnych z wartościami pracownika i jego światopoglądem;
  
• złe fizyczne warunki pracy: warunki fizyczne stwarzające niebezpieczeństwo, szkodzące zdrowiu i związane z niskim komfortem pracy;
  
• zły stan zdrowia związany z wykonywaną pracą.

Wszystkie te czynniki mogą w różnym stopniu wpływać na odczuwany w pracy stres. Ich wpływ na ogólny poziom stresu może być różny dla konkretnych branż i stanowisk, a także zróżnicowany w zależności od indywidualnych predyspozycji pracowników.

Młodość konta doświadczenie – kogo mocniej dotyka pracowniczy stres?

Zespół badawczy Sedlak & Sedlak starał się zbadać, jak na stres w pracy reagują różne grupy pracowników. W badaniach realizowanych przy pomocy narzędzi dostępnych na platformie badaniaHR.pl wzięło udział 1245 osób. Wśród badanych przeważały osoby z wykształceniem wyższym (ponad 89% osób badanych). Sprawdzano, w jakim stopniu stres zawodowy dotyka osoby w różnym wieku. Intuicja podpowiada, że na stres szczególnie podatni powinni być młodzi pracownicy, którzy dopiero wchodzą na rynek pracy. Muszą oni nie tylko uczyć się wykonywania zadań zawodowych, ale i oswoić się z nową dla siebie rolą społeczną, jaką jest rola pracownika. Podobnie do tej kwestii podchodzą specjaliści z Państwowej Inspekcji Pracy, zauważając, że na stres zawodowy są szczególnie narażone osoby o niewielkim doświadczeniu. Tymczasem w badaniach przeprowadzonych przy użyciu nowoczesnych narzędzi dostępnych na platformie badaniaHR.pl to właśnie najmłodsza grupa pracowników deklarowała najniższy poziom stresu w pracy. Wyniki te przedstawia wykres 1.



Ze względu na właściwości statystyczne grupy w badaniach posłużono się medianą, zwaną też wartością środkową. Jest to taka wartość dla danego zbioru, która dzieli go na dwie części tak, że liczba wyników mniejszych od mediany jest równa liczbie wyników od niej większych. Na wykresie przedstawiono wartości środkowe dla sumy punktów uzyskanych przez osoby w poszczególnych kategoriach wiekowych. Jak wynika z prezentowanych na wykresie danych, najbardziej zestresowaną grupą okazali się pracownicy w średnim wieku. Pracownicy młodzi i bardzo młodzi odczuwali mniejszy poziom stresu w porównaniu ze swoimi starszymi kolegami. W ramach dalszych analiz całą grupę podzielono na dwie grupy: osoby poniżej i powyżej 30. roku życia.
Młodzi pracownicy byli bardziej odporni na negatywne relacje interpersonalne w pracy, mniej przeszkadzał im brak jasnego zdefiniowania zakresu obowiązków, nie odczuwali również konfliktu pomiędzy życiem zawodowym a prywatnie uznawanymi wartościami. Co naturalne, rzadziej skarżyli się na spowodowane pracą problemy zdrowotne. Młodzi pracownicy mniej narzekają również na nadmierne obciążenie pracą, które generalnie było czynnikiem najsilniej wpływającym na poziom stresu we wszystkich grupach wiekowych. Jedynym czynnikiem, który okazał się silniej stresujący dla osób młodych niż starszych był brak możliwości rozwoju i realizacji potencjału. Wyniki te obrazuje wykres 2.



Trudno ustalić jednoznaczne przyczyny takich wyników badań. Być może starsi pracownicy są bardziej zestresowani z powodu wypalenia zawodowego. Prawdopodobnie osoby w średnim wieku mają również więcej obciążeń finansowych związanych z dorastającymi dziećmi i starzejącymi się rodzicami, co potęguje strach przed utratą pracy. Najmłodsi pracownicy w przypadku straty źródła utrzymania częściej mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziny. Różnice mogą być też spowodowane innym podejściem do pracy młodszego i starszego pokolenia. Starsze pokolenie, zdaniem wielu badaczy, uznaje pracę za priorytet, podczas gdy młodzi traktują ją jako jeden z wielu elementów udanego życia. Uznając, że praca jest jedną z najważniejszych wartości w życiu, z całą pewnością jest się narażonym na wyższy stres związany z funkcjonowaniem zawodowym. Zgodnie z badaniami Stefana Tamsa młodzi pracownicy są też mniej narażeni na stres związany z nowymi technologiami. W mniejszym stopniu przeszkadza im wykonywanie równocześnie kilku zadań z użyciem nowoczesnego sprzętu, są też bardziej odporni na zakłócenia w pracy spowodowane nagłymi telefonami, dużą ilością faksów czy e-maili.
Uzasadnieniem dla niewielkiego poziomu stresu u młodych pracowników mogą być mniej odpowiedzialne obowiązki zawodowe nakładane na tę grupę. Taką hipotezę wspiera wyższy w grupie młodych osób poziom stresu związanego z brakiem możliwości realizacji potencjału zawodowego. Być może w wielu firmach na najmłodszych pracowników cedowane są zadania o niewielkim stopniu trudności, co pozwala im ze spokojem podchodzić do obowiązków zawodowych, ale równocześnie zwiększa frustrację związaną z brakiem możliwości rozwoju.

Staż zawodowy a stres w pracy

Wyniki dotyczące stażu pracy i odczuwanego poziomu stresu są zgodne z rezultatami uzyskanymi dla grup pracowników z kolejnych przedziałów wiekowych. Największy stres odczuwają pracownicy o stażu pracy dłuższym niż 15, ale krótszym niż 20 lat. Pracownik z takim stażem to zazwyczaj osoba pomiędzy 35. a 50. rokiem życia. Jest to równocześnie grupa wiekowa, która deklarowała największe obciążenie emocjonalne związane z pracą. Odpowiedzi nowych pracowników, o stażu nie dłuższym niż 5 lat, wskazują na niewielki poziom stresu odczuwany w tej grupie. Relacje pomiędzy stażem pracy a natężeniem stresu obrazuje wykres 3.



Długi staż pracy wiąże się zazwyczaj z bardziej odpowiedzialnymi zadaniami. Doświadczeni pracownicy są też częściej awansowani i przenoszeni na wyższe stanowiska. Zazwyczaj awans powoduje u pracownika poczucie dumy i wzmacnia jego pozytywną samoocenę. Nowe obowiązki i zakres kompetencji mogą jednak wiązać się z większym stresem. Podobnego zdania są badacze zjawiska stresu w pracy, Johnston i Wang-Sheng. Zauważają oni, że dla większości pracowników w ciągu dwóch lat od uzyskania awansu dodatkowy stres i obciążenie pracą stają się silniej odczuwalne niż początkowe zadowolenie z nowego statusu zawodowego. Taki sposób myślenia uzasadniałby wzrost poziomu stresu u osób z wyższym stażem zawodowym. Pierwsze awanse przyznawane są zazwyczaj pracownikom z kilkuletnim stażem, co tłumaczyłoby nagły wzrost obciążenia u osób ze stażem od 5 do 10 lat. Pracownicy z kilkunastoletnim doświadczeniem zaczynają obejmować stanowiska kierownicze, co mogłoby tłumaczyć wzrost poziomu stresu u pracowników ze stażem sięgającym niemalże dwóch dekad.

Zakończenie

Jak wykazały Ogólnopolskie Badania Poziomu Stresu przeprowadzone w 2012 roku przez Sedlak & Sedlak za pomocą platformy badaniaHR.pl poszczególne grupy pracowników mogą znacząco różnić się pod względem poziomu odczuwanego stresu. Do tego zagadnienia nie należy podchodzić intuicyjnie, opierając się na obiegowych opiniach dotyczących grup najbardziej zestresowanych pracowników. Jak wynika z badań, wyniki często mogą być zaskakujące. W związku z tym warto sprawdzić poziom stresu oraz czynniki wywołujące napięcia we własnej firmie za pomocą sprawdzonych i rzetelnych narzędzi.