Kariera może być definiowana na wiele sposobów. Dla jednych związana jest z objęciem stanowisk kierowniczych, dla innych z zarabianiem dużych pieniędzy, a dla kolejnej grupy osób może wiązać się z osiągnięciem pewnego poziomu samorealizacji i satysfakcji z wykonywanej pracy. W literaturze definiowana jest również jako pewien proces rozwoju osobistego i osiąganie wyznaczonych celów. W czasach, kiedy bezrobocie pozostaje na wysokim poziomie, słowo kariera może również oznaczać znalezienie jakiejkolwiek pracy, niekoniecznie wiążącej się z oczekiwaniami i preferencjami, a jedynie pozwalającej na finansowe zaspokojenie podstawowych potrzeb.
W opinii społecznej wykształcenie jest istotną determinantą sukcesu zawodowego. Według analiz Centrum Badania Opinii Społecznej 32% ankietowanych uważa, że wykształcenie jest jednym z głównych czynników powodzenia w osiąganiu kariery, a większe lub podobnie duże znaczenie mają tylko wiedza i umiejętności (ten czynnik wskazało 45% ankietowanych) oraz solidna, rzetelna praca (w opinii 32% ankietowanych). Blisko 82% badanych jest zdania, że warto się kształcić i zdobywać wyższe wykształcenie.
W celu zweryfikowania poprawności powszechnego poglądu dotyczącego wpływu wykształcenia na sytuację zawodową osób o różnym poziomie wykształcenia warto dokonać analizy danych pochodzących z badań przeprowadzonych w zakresie tego tematu.
Wykształcenie a sytuacja zawodowa
Dane przedstawiające sytuację zawodową osób z poszczególnym typem wykształcenia zaczerpnięto z opracowania „Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków” przygotowanego na podstawie badań ludności zrealizowanych w 2013 roku w ramach IV edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego.
Analizując dane z powyższego wykresu można stwierdzić, że wśród osób pracujących największą grupę stanowią osoby z wykształceniem średnim (36% ogółu pracujących), następnie osoby kończące szkoły zasadnicze zawodowe (28%) i kolejno osoby posiadające wyższe wykształcenie (25%). Z kolei
w szeregach bezrobotnych najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (35% ogółu bezrobotnych),
a najmniej liczną - osoby z wykształceniem wyższym. W 2013 roku osoby pracujące były przeciętnie lepiej wykształcone niż osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo. W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na tendencje zmian wśród grup osób pozostających bez pracy. Według danych przedstawionych przez Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ciągu ostatnich kilkunastu lat liczba zarejestrowanych w urzędach pracy bezrobotnych posiadających dyplom wyższej uczelni wzrosła trzykrotnie (z 4% ogółu bezrobotnych w 2002 roku do 12% w 2013 roku). Stąd można wnioskować, że przy wysokim nasyceniu rynku wysoko wyedukowanymi specjalistami wyższe wykształcenie nie jest już gwarantem uzyskania satysfakcjonującego zatrudnienia, jak miało to miejsce jeszcze dekadę temu. Jednak dane zaprezentowane na powyższym wykresie jasno wskazują, że największe szanse na rynku pracy mają nadal osoby z wyższym wykształceniem (w tej grupie osób stopa bezrobocia jest relatywnie najniższa). Kolejną kwestią wartą omówienia jest poziom wykształcenia osób pracujących w poszczególnych grupach zawodowych.
Stanowiska kierownicze oraz wysoko specjalistyczne w znacznej mierze zajmowane są przez osoby legitymujące się dyplomem wyższych uczelni. Spośród osób pracujących jako kierownicy (również urzędnicy wyższego szczebla) 58% posiada wyższe wykształcenie. Jeszcze wyższy odsetek osób po studiach zatrudnionych jest na stanowiskach specjalistycznych (76%). Wśród pracowników średniego szczebla (technicy i średni personel, pracownicy biurowi, pracownicy usług i sprzedawcy) dominuje wykształcenie średnie. Z kolei stanowiska związane z pracą fizyczną i umiejętnościami praktycznymi (rolnicy, robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani oraz operatorzy i monterzy) wymagają od osób je piastujących przede wszystkim wykształcenia zasadniczego zawodowego. Przyjmując zajmowane stanowisko jako miarę sukcesu zawodowego można stwierdzić, że poziom wykształcenia ma niebagatelne znaczenie w jego osiąganiu. Istotnym aspektem jest również sytuacja osób pracujących zawodowo w odniesieniu do wykorzystania zdobytych kwalifikacji. Badania w tym zakresie przeprowadzone zostały przez Główny Urząd Statystyczny.
Dane przedstawione w tabeli 1 wskazują jednoznacznie, że
wyższe wykształcenie daje większą gwarancję znalezienia zatrudnienia w wyuczonym zawodzie, co może oznaczać, że łatwiej jest osiągnąć karierę w wybranym kierunku ze względu na posiadane umiejętności i kwalifikacje.
Wykształcenie a zarobki
Liczne badania i analizy ukazują wpływ wykształcenia na uzyskiwane wynagrodzenie. Rozpatrując to zagadnienie warto zwrócić uwagę na silną korelację wykształcenia z zajmowanym stanowiskiem, np. najwyższe wynagrodzenia uzyskują osoby zajmujące stanowiska kierownicze, z kolei stanowiska te najczęściej obejmowane są przez osoby legitymujące się dyplomem wyższej uczelni.
Dane na temat rozkładu wynagrodzeń według posiadanego wykształcenia przedstawione zostały m.in. w „Ogólnopolskim badaniu wynagrodzeń” przeprowadzonym przez Sedlak
& Sedlak. Wyniki tego badania wskazują, że osoby posiadające tytuł magistra uzyskują wynagrodzenie ponad dwukrotnie wyższe od osób, które zakończyły edukację na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum oraz ponad półtora razy wyższe od osób z wykształceniem średnim. Podobne dane podaje również amerykański Departament Rynku Pracy. Osoby posiadające tytuł magistra (master’s degree) uzyskują wynagrodzenie dwukrotnie wyższe od osób z wykształceniem średnim (high school diploma) i trzykrotnie wyższe od osób z wykształceniem niższym niż średnie.
Opracowanie Głównego Urzędu Statystycznego „Wybory ścieżki kształcenia a sytuacja zawodowa Polaków” prezentuje opinie badanych osób na temat wpływu wykształcenia na wysokość osiąganych zarobków.
W opinii badanych osób posiadających wykształcenie wyższe uzyskany przez nich dyplom wyższej uczelni wpływa pozytywnie na osiągane zarobki.Zupełnie odwrotne zdanie na ten temat przedstawiły osoby, które zakończyły edukację na poziomie szkoły podstawowej lub gimnazjum. Według nich uzyskany przez nich poziom wykształcenia wpływa negatywnie na ich dochody. Według osób z wykształceniem średnim oraz zasadniczo zawodowym ukończone przez nich szkoły nie mają większego wpływu na poziom otrzymywanego wynagrodzenia.
Wykształcenie a zadowolenie z wykonywanej pracy
Ważną determinantą sukcesu zawodowego jest poziom zadowolenia z wykonywanej pracy. Satysfakcja pracowników nie zawsze bywa związana z poziomem osiąganego wynagrodzenia, czy zajmowanym stanowiskiem. Zaplanowana ścieżka kariery może się wiązać z pozostałymi aspektami wykonywanej pracy, takimi jak na przykład praca zgodna z zainteresowaniami, perspektywa awansu, czy możliwość korzystania z samochodu służbowego. W tabeli 3. zaprezentowano opinie osób badanych w ramach poszczególnych poziomów wykształcenia na temat zadowolenia z wykonywanej pracy z podziałem na kryteria satysfakcji.
Z powyższych analiz wynika, że
im wyższe wykształcenie, tym większa satysfakcja z wykonywanej pracy na danym stanowisku. Różnica w poziomie zadowolenia pomiędzy absolwentami szkół średnich i wyższych jest szczególnie widoczna w następujących aspektach:
- zgodność wykonywanych obowiązków z zainteresowaniami,
- adekwatność wykonywanych obowiązków do wyuczonego zawodu,
- prestiż zawodu/pracy.
Wpływ wykształcenia na poziom zadowolenia z wykonywanej pracy podkreśla również prof. dr hab. Mirosław Szreder:
Osoby lepiej wykształcone są bardziej zadowolone ze swojej pracy, ale i ze swojego życia w ogóle. Tak jest w Polsce, i tak jest w wielu innych krajach. Opublikowane w styczniu tego roku dane dla 25 krajów OECD wskazują, że średnia różnica między wskaźnikiem osób o wykształceniu wyższym oraz osób o wykształceniu podstawowym deklarujących poczucie zadowolenia ze swojego życia wynosi aż plus 18 pkt. proc. A do tego, im wyższy poziom wykształcenia, tym dłuższe przewidywane trwanie życia.
Czy można zrobić karierę bez wyższego wykształcenia? Zapewne można, jednak dyplom szkoły wyższej zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania zatrudnienia w wyuczonym zawodzie, na stanowisku specjalistycznym lub kierowniczym, wpływa pozytywnie na uzyskiwane zarobki, zwiększa również szanse na wykonywanie pracy zgodnej z zainteresowaniami i gwarantującej wysoki poziom satysfakcji.
Magdalena Jxyzoń
